Яўрэі з Мексікі прыехалі ў Гродна знаёміцца з зямлёй продкаў

Семья Фэинсод в гродненской синагоге

У пачатку верасня сям’я Фэінсод пераадолела акіян і прыехала ў Гродна, каб убачыць родны горад іх продкаў. У пачатку 1940-х гадоў тут жылі іх родныя па прозвішчы Любіч, якія загінулі падчас халакоста. Удалося выжыць толькі тым, хто паспеў да вайны з’ехаць у Мексіку, а таксама тым, хто сышоў ваяваць.

Яўрэйскае прозвішча Любіч было адным з самых распаўсюджаных не толькі ў Гродне, але і іншых буйных гарадах Усходняй Еўропы. Такое прозвішча насілі гандляры, банкіры, шаўцы і многія іншыя яўрэі. Сваякі сям'і Фэінсод былі рознабаковымі людзьмі - сям’ёй сярэдняга класа. Галава сямейства працаваў на абутковай фабрыцы, а яго жонка даглядала дзяцей. Жылі, хутчэй за ўсё, у «Занёманскім фарштаце».

Адпраўлялі за акіян у пошуках лепшага жыцця

«Бабуля казала, што жылі Любічы дзесьці недалёка ад ракі. І каб увайсці ў горад трэба было яе перайсці, — распавядае Ханна Фэінсод. — Сям'я ў нас была вялікая. У прадзеда i прабабулі было каля дзесяці дзяцей, дакладную колькасць мы не ведаем. Але за акіян, у Мексіку, перабраліся пяць сясцёр, сярод іх і наша бабуля Іда Любіч.

Першая сястра з’ехала за акіян адразу пасля Першай сусветнай вайны. Праз некаторы час яна напісала сваякам, што добра ўладкавалася і іншым можна прыязджаць. Праз гады да яе прыехалі і астатнія дзяўчынкі. Іда пераехала ў Мексіку ў 1929 годзе і пражыла там да 1999 года.

Чаму з’язджалі за акіян? Як яна распавядала, у пасляваенныя гады было цяжка жыць у Гродне і бацькі стараліся адпраўляць сваіх дзяцей у іншыя краіны для лепшага жыцця. Наша сям’я абрала Мексіку".

З Гродна выратаваўся толькі Шымен

Тая частка сям'і Любіч, якая засталася ў Гродне, загінула падчас Другой сусветнай вайны. Удалося выжыць толькі аднаму з сыноў - Шымену Любічу. Яго жонка і дзве дачкі, маці, малодшы брат Рубен і яго жонка ў 1942 годзе былі вывезены з Гродна ў Асвенцім.

«Браты нашай бабулі былі таленавітымі спевакамі, — дадае брат Ханны Рубен. — Старэйшага звалі Шымен, ён быў кантарам у вялікай сінагозе, а таксама выступаў у тэатры, працаваў як оперны спявак. Яго малодшы брат Рубен быў таксама кантарам, толькі ўжо ў драўлянай сінагозе на другім беразе Нёмана. Уся сям’я жыла ў Гродне, на жыццё не скардзіліся.

Хор, у якім спяваў Шымен. Гродзенская сінагога, 1935 г.

У 1939 годзе, калі пачалася Другая сусветная вайна, старэйшы брат Шымен сышоў ваяваць супраць немцаў і трапіў у палон. Знаходзіўся ў канцлагеры Біркенаў з 1939 па 1945 гады. Уся астатняя сям’я ў 1941 годзе апынулася ў гета, іх праз год вывезлі ў Асвенцім. Там падзялілі і забілі. Шымен выжыў і пасля вайны перабраўся ў перавалачны лагер для бежанцаў, які знаходзіўся каля Францыі і Германіі. У 1948 годзе ён з цяжкасцю паспеў перабрацца за акіян. Наведаў у Мексіцы сваіх сясцёр, а праз некаторы час перабраўся ў Ізраіль. Там працягнуў спяваць у сінагозе, а таксама быў поварам у арміі. Памёр ў 1985 годзе".

«Мама, вось мы і ў Гродне». Амерыканка прыехала распавесці гісторыю дзядулі, які 100 гадоў таму збег з горада

Сям’я Фэінсод у музеі сінагогі ў Гродне

У Гродне няма ўжо таго яўрэйскага духу

У сучасным Гродне нашчадкам сям'і Любіч ужо нічога не нагадвае пра даваеннае жыццё іх сям'і. Нягледзячы на тое, што яны нават не ведаюць вуліц і дамоў, дзе жылі іх продкі, ім важна было сюды прыехаць: пазнаёміцца і адчуць месца, адкуль іх карані.

«Мы пабывалі ў сінагозе, з’ездзілі на старыя могілкі і знайшлі там тры старыя мацэвы з прозвішчамі Любіч, але не можам сцвярджаць, што гэта нашы сваякі. Яўрэяў з такім прозвішчам у Гродне было шмат. Але тыя імёны, якія мы ведалі, знайсці ўжо было немагчыма — тых людзей вывезлі з горада і забілі ў Асвенціме.

Паездкай у Гродна мы засталіся задаволеныя, мы першы раз тут і прыехалі сюды спецыяльна ўсёй сям’ёй. Нехта прыехаў з Ізраіля, а хтосьці з Мексікі, дзе жыла бабуля. Гродна прыгожы горад і тут добрая атмасфера, але ў ім ужо няма таго яўрэйскага духу, пра які нам распавядалі і які быў тут да вайны", — дадаў Рубен.

Сям’я Фэінсод на вуліцы Антонава ў Гродне