Запіскі тэатрала. «Шалёныя грошы»: калі спектакль — дзеля гледача

Хадзіў у тэатр — былі гастролі. Сучасны мастацкі тэатра з Мінска прывозіў п’есу Аляксандра Астроўскага «Шалёныя грошы».

Але ўсё па парадку. Дазвольце прадставіцца: проста аматар тэатра. Без усялякіх напускных і пафасных прыметнікаў. Мне проста падабаецца гульня акцёраў і добрыя спектаклі. Калі часта ходзіш, пачынаеш прыкмячаць часам адкрытыя дзівацтвы, якімі хочацца падзяліцца.

Як высветлілася, ніхто сёння ў горадзе гэтым не заклапочаны. Праходзяць прэм’еры, іншыя тэатры прывозяць свае спектаклі, а ў СМІ - ні слова. Як быццам гэта не падзея ?! Вось і прыйшлося ўзяць на сябе няўдзячную працу — пісаць пра тое, што бачу. Без прэтэнзій на прафесійнасць.

А ці будзе Астроўскі?

Даўно ўжо Астроўскага не вывучаюць як раней. Ёсць падазрэнне, што, можа, ужо ўвогуле не вывучаюць. Так што параўноўваць публіцы з класічным чытаннем было цяжка. Маладая публіка не ведае, а старэйшая наўрад ці асвяжала свае веды ў нядаўнім мінулым. Гледачы былі гатовыя ўспрымаць спектакль цалкам шчыра.

Першы пытанне ўзнікла, калі пры рассажванні гледачоў акцёры ўжо стаялі за напаўпразрыстымі шырмамі: а ці будзе Астроўскі наогул? Ці застанецца ад яго што-небудзь? Хутчэй гэтыя 6 напаўпразрыстых шырмаў больш былі падобнымі да начнога клуба. Амаль неонавае асвятленне, таямнічыя рухі. Увогуле, быў час пазнаёміцца з акцёрамі. Магчыма, у гэтым і была задума рэжысёра — няма герояў, ёсць картачныя персанажы, якіх можна сустрэць у сучасным жыцці.

Дзе і калі адбываюцца падзеі - не важна

Сюжэт просты: «новы рускі» ўмее і любіць зарабляць грошы. Робіць гэта ў адрозненне ад элітнага грамадства, якое жыве ў асноўным за кошт спадчыны і пасагу, па-іншаму — ён не дазваляе грошам ляжаць, яны ў яго працуюць, яны ў яго пры справе. Дзелавы падыход Савы Васількова распаўсюджваецца і на жаніцьбу, якую ён разглядае, як бізнэс-проект. Увогуле, у грамадстве адбываецца змена герояў. Але, як у канцы аказваецца, і адно не мёд, і другое не рэдзька.

Спачатку спрабаваў уключыць галаву і зразумець — а дзе ж, уласна кажучы, адбываюцца падзеі. А потым, аказалася, што гэта не мае ніякага значэння. Накіраваўшыся за дыялогамі акцёраў, паступова пачынаеш разумець, што гэта не мае ніякага значэння. А важна тое, што ўсё гэта знаёма. Ды і знарочыстая беднасць дэкарацый, не спрабуючы прывязаць нас да пэўнай гістарычнай эпохі, менавіта на гэта і намякала.

Акцёры і іх ігра

Героі апынуліся добрыя. Акцёрам па задуме такімі трэба было быць — за дэкарацыямі схавацца нельга. У меру гратэскныя ўборы зусім не перашкаджалі іх успрыманню. Толькі спачатку герой Уладзіміра Ушакова — Кучумаў, мантач прабазарыўшы ўсе свае грошы, трохі выбіваўся з класічнага разумення гульні на сцэне. Невыразнае мармытанне трохі напружвала, але пасля на гэта перастаеш зважаць, разумеючы, што вось як раз цяпер гэта магчыма — вобраз такі. І мармытанне з крыўляннем тут апынуліся вельмі дарэчы.

Іншыя героі па сваёй яркасці нічым не саступалі Кучумаву. Сам Сава Васількоў быў відавочным рабацягам: у кірзавых ботах з пранізлівай верай у свае ідэалы. Яго маналогі чаплалі і воляй-няволяй у спектаклі сімпатыі былі аддадзены яму. Здавалася, у гэтым прагнілым грамадстве менавіта ўласная праца дае шанец застацца чалавекам.

Прапальвацелі жыцця — Цяляцеў з Глумавым — былі не менш каларытныя. Холадна асуджаны цынік Цяляцеў аказваецца прыкладам сумленнасці. Прычым асаблівае не завэлюмаванае стаўленне да жанчын — на прыкладзе Лідзіі - знайшло гарачы водгук у мужчынскай аўдыторыі партэра. Так, ён аказваецца банкрутам і ў гэтым не раскайваецца — гэта яго спосаб жыцця.

Бясконца паўтараецца чарада гэтых цыклаў жыцця ў доўг ды не спыняе яго, але робіць тонкім знаўцам тамтэйшага жыцця. Па выніку ўся гэтая чарада падзей агаляе адзіныя застаўшыяся рысы яго індывідуальнасці - ён праяўляе чалавечнасць і жыццёвую мудрасць. І зноў жа гэта не можа не імпанаваць.

Цяжэй было з Лідзіяй. Актрыса Таццяна Кулеш, на дзіва, на працягу ўсяго спектакля змагла прыгожа паказваць набор жэстаў гэтай выдатнай неверагодна капрызнай паненкі, якая прывыкла да цалкам бесклапотнага жыцця. Характэрныя жэсты літаральна ў лоб паказвалі на тых самых дзяўчат, якія мараць аб лёгкасці і бесклапотнасці быцця, шчыра лічачы сваю знешнасць пропускам у яе. Яе наіўнасць апынулася далёка не бясконцай — яна хутка пасталела і не захацела расставацца з гэтай самай бесклапотнасцю «ў спадчыну». Вось толькі плаціць за ўсё гэта прыйшлося адзіна тым, што ў яе было — сваёй натурай. Але хіба гэта праблема,
калі вельмі не хочацца мяняць сваё звыклае бліскучае жыццё? Але нават гэтага аказалася мала! Каб атрымаць жаданае, прыйшлося аддаць не толькі сваё цела свайму мужу, але і сваю душу.

Жыццё — выразна прадуманы план

Фінальная сцэна апынулася прыгожай і красамоўнай. «Запакуйте мне яе!». Сава атрымаў жаданае цалкам — Лідачка пагадзілася паехаць нават у вёску, абы не заставацца сам-насам з абавязкамі і рахункамі. І вось, станоўчы вобраз рабацягі, які так доўга ствараўся, раптам адразу паваліўся. Ён апынуўся сумленным і адназначным да агіднасці. Усё жыццё — гэта выразна прадуманы план дзеянняў, якія павінны абяцаць толькі выразна прагназуемую выгаду. Прычым з загадзя задуманым і выдзеленым «бюджэтам». Устаеш са свайго месца, а спектакль не адпускае. І гэта той фінал, пра які рэжысёр можа толькі марыць.

Часам спектакль ствараецца дзеля самога спектакля, а часам — дзеля гледача. Магчыма, гэта акурат другі выпадак, дзе прыкметна, што рэжысёр не толькі жыве ў тэатры, але яшчэ мае ўяўленне, што дзеецца вакол.

Захацелася паглядзець другі спектакль СМТ, пабег за квіткамі - засталіся толькі месцы на балконе. Ажыятаж абяцаў прыемныя ўражанні. Але ўсё павярнулася зусім інакш.

Фота: drama.grodno.by