«У музеі ўбачыў такі ж здымак, як у мяне». Нашчадак гродзенцаў з Самары прыехаў шукаць свае карані

Юрый Стралец прыехаў у Гродна з Самары і ўжо некалькі дзён працуе ў мясцовых архівах. Шукае інфармацыю пра сям’ю свайго бацькі Хаіма Стральца, які жыў тут да нямецкай акупацыі 1940-х гадоў. Каб распавесці сваю гісторыю, 25 верасня Юрый зазірнуў і ў рэдакцыю Hrodna.life.

У Гродне ён прыехаў упершыню, хаця пра гэты горад шмат разоў чуў. Раней проста не было канкрэтнай мэты, каб сюды прыехаць. Толькі ў апошнія гады Юрый стаў разумець, што ён нічога не ведае пра сваю сям’ю. Менавіта за адказамі на свае пытанні ён і адправіўся ў Беларусь.

«Гродна заўсёды быў для мяне нейкім міфічным горадам, — распавядае Юрый. — Бацька часта пра яго распавядаў, але я не думаў раней, што мне трэба будзе сюды ехаць і шукаць нешта. Бацька памёр у 1985 годзе і да таго моманту я не здолеў запісаць яго ўспаміны. Мне сорамна, цяпер я вельмі шкадую пра гэта, бо нават не ведаю, як завуць маіх продкаў - бабулю і дзядулю, дзе жылі яны ў Гродне і чым займаліся. А трэба было проста сесці і спакойна пагаварыць з бацькам».

Дзядуля, бабуля і дзве цёткі Юрыя. Здымак зроблены ў Гродне у 1930-я. Лёс сваякоў невядомы

У архіве некалькі запісаў з прозвішчам Стралец

Бацька Юрыя Хаім Беркавіч (Берэл) Стралец нарадзіўся ў Гродне ў 1923 годзе ў яўрэйскай сям'і. У Стральцоў ў горадзе быў свой дом, на першым паверсе якога была мясная крама. Але дзе знаходзіўся дом і на якой вуліцы, Юрый не ведае.

«На жаль, я ведаю занадта мала пра жыццё бацькі ў Гродне, — дадае Юры. — Ведаю, што ён вучыўся ў мясцовай яўрэйскай школе. З той пары ў яго застаўся здымак. Я калі зайшоў у музей у сінагозе, убачыў такі ж. Аказваецца, адзін з вязняў гродзенскага гета вучыўся з бацькам у адным класе. Яго клікалі Рыгор Хасід. А пасля вайны яны нават і не кантактавалі. Дзе ў Гродне жылі мае Стральцы, я не ведаю. У архівах пакуль удалося знайсці некалькі людзей з такім прозвішчам. Ведаю, што мой дзядуля Берэл Стралец быў удзельнікам Першай сусветнай вайны і меў свой бізнес у Гродне. Іншы дзед разводзіў коней дзесьці ў раёне горада. Сям’я наша была забяспечаная, на жыццё ў родным горадзе бацька ніколі не скардзіўся».

«Бацька затрымаўся ў Мінску, гэта яго і выратавала»

У Гродне бацька Юрыя пражыў да сярэдзіны 1939, да ўз'яднання ўсходняй і заходняй Беларусі. Пасля ён паступіў у Мінск у рамеснае вучылішча, там і заспеў вайну 1941 года.

«Бацьку выратавала, што ў пачатку вайны ён апынуўся ў Мінску. Было лета, пачыналіся вакацыі і ён павінен быў ехаць у Гродна, але чамусьці затрымаўся. А калі б у той момант ён прыехаў дадому, то з усёй сям’ёй апынуўся б у гета, а потым у лагерах смерці. Так ён застаўся ў жывых, а ўся сям’я яго бясследна знікла, — кажа Юры. — У Мінску на пачатку вайны пачалася масавая эвакуацыя і бацька на цягніку быў вывезены ў Куйбышаў (сучасная Самара — рэд.). Там ён працаваў на фронт, рабіў самалёты на заводзе. У эвакуацыі бацька пазнаёміўся з маёй мамай і пасля вайны, дзесьці ў канцы 1940-х гадоў, яны разам вырашылі з’ездзіць у Гродна, але з родных нікога не знайшлі. У сямейным доме ўжо жылі іншыя людзі. У Гродне бацькі не засталіся і вярнуліся ў Расію.

Да сваёй смерці бацька жыў у Самары, быў там паважаным чалавекам. Яго ведалі як добрага працаўніка і нават дэпутатам абіралі, хоць ён і не быў у партыі. У горадзе ў яго былі сябры — таксама гродзенскія яўрэі, сярод іх быў і Данііл Клоўскі, які прайшоў гродзенскае гета і тры канцлагера. Гэты чалавек выжыў і стаў выдатным навукоўцам. Пра сваю маладосць і жахі вайны ён напісаў кнігу «Дорога из Гродно».

Гродна будзе другім домам

За савецкім часам бацька Юрыя працаваў у Самары на сакрэтным ваенным заводзе, рабілі там ракеты. Праз гэта ён стараўся не распавядаць нікому пра сваю даваеннае жыццё ў Польшчы і тым больш, не шукаў сваякоў за мяжой.

«А сваякі былі ў Аўстраліі і Аргентыне, але бацьку звязвацца з імі было забаронена, — адзначае мужчына. — Яны з’ехалі яшчэ да вайны. Ці жывуць зараз іх нашчадкі ў гэтых краінах, я не ведаю. Неяк яны спрабавалі выйсці на нашу сям’ю праз сябра бацькі - гродзенца Язэпа Смалянскага, але ім тады ніхто не адказаў. А дзе цяпер гэты ліст… Можа дзе і гродзенскія Стральцы, мае сваякі і жывуць на іншых кантынентах, трэба шукаць.

Вывучаць гісторыю сваёй сям'і я пакуль пачаў з Гродна, адкуль і ідуць мае карані. Яшчэ незадоўга да смерці бацька казаў мне, што трэба як-небудзь разам з’ездзіць у Гродна, ён хацеў паказаць родныя мясціны і горад, у якім нарадзіўся, але зрабіць мы гэта не паспелі. І толькі праз шмат гадоў мяне сюды прывёў лёс. У Гродне я ўсяго некалькі дзён і ўжо разумею, што гэты горад будзе маім другім домам, ёсць такія адчуванні".