У Гродна прыдумалі, як ажывіць набярэжную Нёмана ля замкаў

Чытач і падпісант Hrodna.life Кірыл удзельнічаў у конкурсе ТУТ.БАЙ «Калі б я быў мэрам». Партал апублікаваў толькі невялікую вытрымку з яго тэксту, мы ж публікуем яго цалкам. Чытайце, як можна ўдыхнуць у нікому не патрэбную, пустую і маркотную набярэжную новае жыццё.

Якую ролю адыгрывала рака ў мінулым і якую цяпер?

Рака — спрадвеку цэнтр любога гарадскога жыцця. На берагах рэк фармаваліся гарады, па іх ішоў гандаль, рэкі былі крыніцай вады для піцця і прамысловасці. З часам акцэнт зрушыўся, але не знік. Рэкі цяпер — як і ў мінулым — граюць вельмі важную ролю ў нашым урбанізаваным жыцці. Толькі калі раней яны з’яўляліся цэнтральным аб’ектам для гандлю і прамысловасці, то цяпер — гэта месца засяроджвання гарадскога жыцця і адпачынку гараджан. Мы можам адсачыць дадзеную тэндэнцыю на прыкладзе мноства сусветных гарадоў ад Нью-Ёрка да Сеула, калі прамысловыя раёны і рачныя гавані сталі адступаць пад націскам новага часу.

Строительство Бруклинского моста, вторая половина 19 века — Будаўніцтва Бруклінскага моста, другая палова 19 стагоддзя

Бруклин Бридж Парк, 2019 г. — Бруклін Брыдж Парк, 2019 г.

Рэкі, у свой час загнаныя ў трубы, пад бясконцымі радамі аўтадарог, паступова сталі займаць сваё законнае месца ў жыцці гарадскіх вуліц.

Автотрасса на месте реки Чхонгечхон, Сеул 1990-е. — Аўтатраса на месцы ракі Чхонгечхон, Сеул 1990-я

Река Чхонгечхон, Сеул 2019 г. — Рака Чхонгечхон, Сеул 2019 г.

А што ў Гродне?

Гэтая тэндэнцыя не абмінула і горад Гродна. На вядомай гравюры Адельгаўзера-Цюндта мы бачым жыццё сярэднестатыстычнага еўрапейскага горада той эпохі, дзе рака выкарыстоўваецца ў першую чаргу для ўтылітарных мэтаў: ад купання кароў да прання бялізны. На берагах Нёмана ў той перыяд размяшчаліся пераважна мануфактуры, якія патрабуюць вялікай колькасці вады, рыбацкія халупы і дамы беднякоў. Ніхто іншы не мог там жыць, бо дадзеныя тэрыторыі пастаянна затаплівала і падмывала падступным Нёманам.

Гравюра Адельгаузера-Цюндта «Сапраўднае апісанне горада Гродна ў Літве» 1568 г. — Гравюра Адельгаўзера-Цюнта «Сапраўднае апісанне горада Гродна ў Літве» 1568 г.

Сучасная набярэжная

Сучасная гісторыя набярэжнай Гродна пачынаецца ў 30-х гадах 20 стагоддзя, калі па ініцыятыве ў тым ліку і вядомага археолага Юзафа Ядкоўскага пачынаецца рэканструкцыя гродзенскай набярэжнай.

Панарама на набярэжную Гродна і Стары замак, 1930-я

Набережная Немана, вид на Коложу, 1930-е / Набярэжная Нёмана, від на Каложу, 1930-я — Набярэжная Нёмана, від на Каложу, 1930-я

Па іроніі лёсу, тая рэканструкцыя стала апошняй у гісторыі Гродна. Не лічачы невялікага касметычнага рамонту, вонкавае аблічча набярэжнай Гродна не змянялася.

Дык у чым праблема?

Гродна — горад з багатай гісторыяй і з комплекснай гістарычнай забудовай, якая захавалася ў Беларусі ці не адзіная ў сваім родзе. У цэнтры яе цяпер, прама ўздоўж рачной паласы, знаходзіцца тэрыторыя даўжынёй у паўтара кіламетра, якая ніяк не выкарыстоўваецца, што мне здаецца вельмі марнатраўным.

Освободить от авто: в Гродно собирают подписи за пешеходную набережную

Давайце разбярэмся: у чым праблема набярэжнай Гродна? Чым наогул адрозніваецца дрэнная гарадская набярэжная ад добрай? І як нам гэта ўсё выправіць?

Як адрозніць добрую набярэжную ад дрэннай?

Што вызначае добрую грамадскую прастору? Адказ заключаецца ў простым пытанні: «Навошта?» Навошта вы будуеце грамадскую прастору? Калі на вашай пляцоўцы няма ні аднаго аб’екта, дзеля якога тут можна затрымацца; калі велізарны кавалак прасторы ўяўляе сабой толькі шырокую палоску асфальту або пліткі без усялякай спадарожнай актыўнасці; калі ніхто не затрымліваецца на вашай тэрыторыі больш часу, чым доўжыцца яе абыход, то хутчэй за ўсё, вы памыліліся пры яго праектаванні. Дадзены ўчастак будзе выконваць транзітную функцыю, простае перасоўванне з пункта, А ў пункт В. Гараджане хутчэй аддадуць перавагу для адпачынку ўтульнаму скверу са звілістымі дарожкамі і густой расліннасцю чым пустой прасторы з ідэальна выкладзеным асфальтам. Мала хто любіць гуляць па паркоўках і шасэйных дарогах, часцей мы аддаем перавагу для прагулкі квітнеючым садам і далінам рэк. Ніхто не затрымліваецца падоўгу ля платоў і сцен, мы затрымліваемся ля лавачак і фантанаў.

Набережная Копенгагена — Набярэжная Капенгагена

Тут прагучыць галоўная ідэя: добрыя грамадскія прасторы, у лік якіх уваходзяць набярэжныя, плошчы, паркі, прыдваровыя тэрыторыі і г. д. прымушаюць людзей узаемадзейнічаць адзін з адным, мець зносіны, падоўгу знаходзіцца ў кампаніі адзін аднаго. Яны не прымушаюць чалавека як мага хутчэй пакінуць гэтую тэрыторыю, або знаходзіцца адзін ад аднаго на максімальным аддаленні.

Калі вашай набярэжнай уласціва больш другое, чым першае, у вас дрэнная набярэжная.

У чым праблема набярэжнай Гродна?

Давайце цяпер падрабязней зірнем на гродзенскую набярэжную, і разбяром усе яе праблемныя месцы на прыкладзе здымкаў. Як бачым, маецца велізарная праблема з планаваннем і выкарыстаннем усёй берагавой зоны. Набярэжная не спрыяе аб’яднанню людзей, яна ператварылася ў транзітную зону, дзе адзінае, што аб’ядноўвае людзей, гэта жаданне як мага хутчэй пакінуць гэтую набярэжную.

Як нам усё гэта выправіць?

Мы паглядзелі на гісторыю, паглядзелі на дрэнныя прыклады і добрыя, разабралі праблемы гродзенскай набярэжнай, а што далей? Я хачу прапанаваць на разгляд канцэпт рэканструкцыі набярэжнай Гродна. Канцэпт, а не гатовае рашэнне і погляд на магчымую рэалізацыю праекта. Я выдатна разумею, што такі вялікі для Гродна праект немагчыма і проста няправільна рэалізоўваць самому. Усе мы: жыхары, гарадскія ўлады і проста неабыякавыя госці горада павінны мець магчымасць паўплываць на праблему і паўдзельнічаць у праекце, мая задача толькі падштурхнуць да дыскусіі і вынесці на парадак дня гэтае важнае пытанне. Я прапаную вярнуць берагавую лінію ў паўнавартаснае карыстанне людзей. Даць людзям магчымасць узаемадзейнічаць з вадой, даць магчымасць нікуды не спяшацца і ўсім разам добра бавіць вольны час. Кожны элемент на эскізах з’яўляецца неад’емнай часткай праекта і накіраваны на якую-небудзь мэту. Здавалася б, зусім нетыповыя элементы, на самай справе маюць поўнае права на жыццё: ад грамадскіх грыляў да зоны з фудтракамі. Мы павінны не баяцца, здавалася б, такіх вар’яцкіх ідэй. За прыкладам мы павінны звярнуцца ў Маладзечна. Там праект «Вуліца стрыт-фуда» адрадзіў рынак, які паміраў, і ператварыў вялізную прастору ў адзін з самых цікавых праектаў у сферы ўрбаністыкі ў Беларусі. Гэта, вядома, не набярэжная, але выдатна паказвае, што адвага і ініцыятыўнасць — якасці, якія змяняюць асяроддзе да лепшага. Я прадэманстраваў вам частку магчымай рэалізацыі куды больш буйнога праекта, гэта толькі маленькі кавалачак прырэчнай прасторы. Пачаўшы з яго, мы зробім вялікі крок да таго, каб зрабіць наш горад лепшым, у першую чаргу для нас. Мы павінны не баяцца марыць і фантазіяваць. Мы павінны разумець, што наша жыццё залежыць часцей за ўсё толькі ад нас саміх. Галоўнае не баяцца пачатага шляху, ведаючы што «шлях у мільён крокаў пачынаецца з першага кроку».