Пару гадоў таму на адным з польскіх аўкцыёнаў з’явіўся «прайс-ліст» гродзенскай «Фабрыкі македонскай халвы і ўсходніх слодычаў Мікалая Васілевіча». «Фабрыка» існавала на цяперашняй Савецкай вуліцы ў 1930−1939 гг. і была вельмі папулярнай у горадзе ўстановай, да якой цяпер можа прыраўняцца хіба кандытарская вытворчасць крамы «Лімож» з яе знакамітай «Раскошай» і пончыкамі.
Залаты медаль у Францыі
Прадпрымальнік Мікалай Васілевіч валодаў «фабрыкай» (тады яна была проста цукерняй «Орыент») пачынаючы з 1930 г. 16 сакавіка 1930 г. газета «Przegląd Kresowy» размясціла інфармацыю:
«На сусветнай выставе ў Ніццы, якая прайшла ў лютым, гродзенская цукерня «Орыент» Мікалая Васілевіча па вул. Дамініканскай, 28 была адзначана сярод усіх цукерняў і атрымала самую высокую ўзнагароду — залаты медаль.
Гэтая ўзнагарода засведчыла дасканаласць вырабаў цукерні пана Васілевіча ў такой сферы кандытарскага мастацтва, як усходнія слодычы. Яны вырабляюцца тут з арэхаў, мёду, чыстага цукру, шакаладу, какавы і тлушчаў самай высокай якасці. Аб смакавых якасцях гэтых ласункаў кожны можа пераканацца асабіста. Фірму «Орыент» віншуем з залатым медалём".
У дадатак да бузы ў цукерні можна было з’есці кавалачак халвы або замовіць таксама кубачак кавы, зроблены на кавамашыне «Pol-Express».
Македонская буза прыехала з Беластока
Самым брэндавым напоем цукерні «Орыент» была буза. Лічыцца, што «буза» (і слова, і сам напой) — вынаходніцтва цюркскіх народаў. Гэта асаблівы від квасу з рознай (аўсянай, ячменнай, пшоннай, грэчневай, кукурузнай) мукі, які вельмі распаўсюджаны ў Турцыі, Башкірыі, Татарстане, а таксама ў славянскіх народаў на Балканах.
Летам 1927 г. македонец Біса Пейкаў, які меў бузярню ў Беластоку пры Рынку Касцюшкі, 26, адкрыў бузярню і ў Гродне. Знаходзілася яна па адрасе Дамініканская, 28 (былы гатэль «Беласток» на рагу вуліц Савецкай і Віленскай). Б. Пейкаў заахвочваў гродзенцаў рэкламным слоганам «Спяшайцеся пераканацца». Менавіта гэтую ўстанову каля 1930 г. і выкупіў Мікалай Васілевіч.
На фота — гродзенкі на фона цукерні «Орыент», другая палова 1930-х, а таксама меню цукерні.
Акцэнт не на цукар, а на садавіну
Спіс «смакоццяў» вытворчасці Васілевіча вельмі цікавы. Некаторыя прадукты сёння добра вядомыя, хаця і ў крамным, масавай вытворчасці варыянце. Гэта нуга, халва і рахат-лукум. Халва займае цэлую старонку «прайс-ліста». Яна была арэхавая, ванільная, шакаладная светлая і шакаладная арабская, ромавая, «мікада» а таксама з апельсінавай скуркай. Прадавалі халву пачкамі па 1, 2 і 5 кілаграмаў, але яе, як і іншыя прысмакі, падавалі на развес у бузярні «Орыент».
Рахат-лукум быў з арэхамі, лімонны, апельсінавы, ружовы, а нуга французская, фруктовая і шакаладная. Цікава было б даведацца рэцэпт гэтых прысмакаў.
Экзотыка, якой сёння ў Гродне не знойдзеш
Некалькі слодычаў, прадукаваных на фабрыцы Васілевіча, досыць экзатычныя і ў Гродне такіх сёння не купіш. Напрыклад гэта «чучхела» — чурчхела — папулярны грузінскі прысмак з разнастайных арэхаў, замочаных у загушчаным мукой вінаградным соку.
Працягнуць традыцыі
Як выглядалі «шакаладныя пальчыкі», «ракушкі» (мушэлькі) або таямнічыя мазьлянкі мы нават не скажам. Таксама як і не ведаем рэцэпты згаданых торцікаў і пірагоў. Але факт, што бузярня «Орыент» і фабрыка халвы, якія належалі Мікалаю Васілевічу, былі самымі «смачнымі» прадпрыемствамі Гродна. Было б вельмі добра дачакацца калі ў сучасным Гродне з’явіцца ўстанова харчавання, якая прадоўжыць традыцыі той знакамітай «фабрыкі».
