У Гродне знайшоўся нашчадак былога ўладальніка дома па Міцкевіча, 9, які гарадскія ўлады спачатку хацелі знесці, а пасля выставілі на аўкцыён. У 86-гадовага гродзенца Даната Кур’яновіча ёсць дакументы пра тое, што дом пабудаваў у пачатку 20 стагоддзя ягоны дзед.
Данат Пятровіч Кур’яновіч нарадзіўся ў 1933 годзе ў Гродне на вуліцы Брыгіцкай (сучасная Карла Маркса). Праваслаўны. Усё жыццё жыве ў Гродне.
«Мой дзед — Андрэй Іванавіч Кур’яновіч — са сваімі дзецьмі прыехаў у Гродна з Самары ў пачатку 20 стагоддзя. Разам з сынамі дзядуля займаўся рамонтам і афарбоўкай вышынных будынкаў - у асноўным касцёлаў і цэркваў. Мама была дачкой мясцовага чыноўніка — начальніка кантрольнай палаты горада. У Гродне бацькі і пазнаёміліся.
Праз некалькі гадоў пасля прыезду сям’я бацькі сабрала капітал і пабудавала дом на тагачаснай вуліцы Сувораўскай, гэта сёння яна носіць назву Міцкевіча. Побач з домам пабудавалі стайню з прыбудовай з дошак, запоўненую пілавіннем для ўцяплення. Дзед там дажываў свае апошнія гады, а дом з кватэрамі здаваў людзям. З гэтага ён жыў. А яго дзеці са сваімі сем’ямі жылі ў іншых кватэрах у горадзе ці ў іншых краінах".
«Я вырас у гэтым сямейным доме»
У міжваенны час бацькі Даната Пятровіча здымалі кватэру на вуліцы Брыгіцкай. Там ён і нарадзіўся. Толькі ў сярэдзіне 1930-х гадоў яго сям’я пераехала ў дом дзеда на Міцкевіча.
«Мы нікуды не з’ехалі з Гродна, бацька быў інвалідам. У маладосці, калі ён ішоў па горадзе, хтосьці кінуў у яго каменем. Была сур’ёзная траўма нагі, маглі ампутаваць, але нейкі польскі лекар выратаваў нагу. З-за гэтай траўмы бацька не патрапіў у войска. Пайшоў працаваць у водаканал. Яго кантора была там, дзе цяпер воданапорныя вежы. Даслужыўся да інжынера, і гэта без адукацыі.
З дзядулем на Міцкевіча мы не жылі, здымалі асобна сваю кватэру. Я нарадзіўся на вуліцы Брыгіцкай. Памятаю, у нас там была і няня,
якая выконвала ролю прыслугі. Заехалі ў сямейны дом толькі пасля смерці дзядулі. Трэба было даглядаць пабудову, там жа стайня побач была і гарод добры з пчоламі. У адной кватэры пасялілася Ганна Іванаўна — каханка дзеда, усе іншыя здавалі. Мы з бацькамі жылі наверсе, баяліся сяліцца на першым паверсе. У той час у горадзе было шмат жулікаў і злодзеяў, маглі і абрабаваць. Жылі на Міцкевіча добра, я вырас у гэтым сямейным доме".
Камуністы не вывезлі з-за бацькі
Да пачатку Другой сусветнай вайны сям’я Кур’яновічаў працягвала здаваць кватэры ў сямейным доме і зарабляць на гэтым. З прыходам савецкай улады жыццё змянілася. Іх сямейны дом забралі, а ўладальнікаў маглі саслаць углыб СССР.
«У 1939 годзе, калі ў Гродна прыйшла савецкая ўлада, наш сямейны дом нацыяналізавалі. З уласнікаў цэлага дома мы сталі звычайнымі жыхарамі, вымушаныя былі плаціць дзяржаве кожны месяц за арэнду сваёй жа кватэры. Вядома, і нас маглі вывезці камуністы, бо да іх прыходу мы валодалі вялікім домам, лічыліся кулакамі. Таму ў 1939 годзе сядзелі на звязаных вузельчыках, як той казаў.
Супрацоўнікі НКУС вывозілі з Гродна многіх людзей. Але нас не кранулі, дзякуючы бацьку. Тата пры паляках працаваў на водаканале і ведаў усе падземныя камунікацыі ў горадзе. Ён патрэбны быў новай уладзе, вось яны яго і пакінулі. Яго веды падземнага горада нас і выратавалі, а так усіх родных вывезлі ў Казахстан і іншыя далёкія месцы. Проста ні за што.
Крыўдна было страціць цэлы дом, але пра гэта гучна казаць мы не маглі. Падобная сітуацыя была ў многіх. Напрыклад, уладальніцу суседняга дома № 7 пані Вайцяхоўскую наогул задушылі - шукалі золата. У яе муж быў мясніком і яны добра зараблялі. У доме № 10, які насупраць, уладальнікаў вывезлі ўначы супрацоўнікі НКУС. Іх лёс невядомы".
У вайну хаваліся ў падвале
У 1941 году немцы не кранулі сям’ю Даната Пятровіча. Веды ягонага бацькі зноў спатрэбіліся чарговай уладзе. Падчас акупацыі сям’я Кур’яновіч працягвала жыць на Міцкевіча.
«Калі пачалася вайна з немцамі, мы хаваліся ў склепе нашага дома. Вельмі добры падвал быў. Адзін час выбілі там дзірку ў падполлі і хавалі мужчын. Яны там сядзелі, баяліся, што іх расстраляюць. З пачаткам вайны самалёты бамбілі горад. Патрапілі і ў наш дом. Пацярпела спальня, там абрынулася столь, і сцяна ў кухні пацярпела. Калі б былі дома, то загінулі б. Але выжылі ў склепе. На нашай вуліцы немцы падчас налёту разбамбілі драўляны дом, там загінула цэлая сям’я.
Падчас акупацыі бацьку прыйшлося працаваць на немцаў, яго веды чарговы раз нас выратавалі. Неяк у сваім доме перажылі і акупацыю. У 1944 годзе ў Гродна зноў прыйшла савецкая ўлада".
Былі спробы вярнуць дом
За савецкім часам у доме Кур’яновічаў жыло шмат савецкіх сем’яў, нават у падвале была кватэра. Данат Пятровіч, як апошні спадчыннік, сышоў з сямейнага дома толькі ў 1975 годзе.
«Я працягваў жыць у сямейным доме з бацькамі і ў савецкія гады. Вырашыў сысці толькі ў 1975 годзе, пакінуў былую жонку ў двухпакаёвай кватэры. Адзін час здымаў сабе кватэру на Будзёнага, а пасля пабудаваў уласную на Болдзіна.
Пра сямейны дом не забываў. Ужо ў сталым узросце я хацеў вярнуць яго. Бо забралі дом без усялякай прычыны. Звяртаўся ў КДБ і іншыя органы, а мне — у нас няма такога закона, каб вам аддаць сямейны дом.
А чаму няма закона? Таму што ў Беларусі многія ўладальнікі кінулі сямейныя дамы і вымушаныя былі бегчы або наогул іх саджалі ў турмы. А калі б сталі аддаваць, то пачалася б сапраўдная паніка. Многія б вярнуліся з Польшчы, каб забраць свае законныя ўладанні. Мабыць, з гэтай прычыны няма ў нас такога закону.
У выніку я нічога не дамогся і кінуў гэтую справу. Казалі мне, што толькі дзеці дзеда могуць вярнуць дом, а потым ужо загаварылі, што і любы нашчадак можа лічыцца спадчыннікам. Але я домам больш не займаўся і хто там жыў нават і не ведаў".
«Вярнуць дом сапраўднаму спадчынніку»
У 2019 годзе гарадскія ўлады мелі намер знесці дом Кур’яновічаў з-за яго аварыйнага стану. Былі планы пабудаваць там новы будынак. Пасля абурэнняў грамадскасці дом вырашылі ўсё ж такі абследаваць. У выніку было прынята рашэнне старую пабудову захаваць і выставіць на аўкцыён. Данат Пятровіч даведаўся пра гэта толькі нядаўна.
«Вы думаеце, я б давёў сямейны дом да такога стану як зараз? Ніколі ў жыцці. Дом забрала савецкая ўлада і не сачыла за ім, вось ён і развальваецца. А яны зараз вырашаюць, што рабіць з маім сямейным домам. Я кажу: зносіць нельга! Лагічна і правільна — вярнуць дом сапраўднаму спадчынніку. У мяне ёсць дзеці і ўнукі, якія ведаюць усю гісторыю і працягваюць жыць у гэтым горадзе, захоўваць сямейныя традыцыі. У любым выпадку спадчыннікі ёсць і вырашаць лёс дома павінны яны. Усе дакументы ў нас ёсць».
На сённяшні дзень закона аб рэстытуцыі (вяртанні ранейшых правоў) нацыяналізаванай у савецкія гады маёмасці ў Беларусі няма.
У канцы чэрвеня на абласным савеце па пытаннях гіcторыка-культурнай спадчыны разглядалі прапанову прысвоіць статус гісторыка-культурных каштоўнасцяў старым драўляным дадам па вуліцы Міцкевіча № 7 і 9. 11 ліпеня прадстаўнікі савета пабывалі ў гэтых дамах у Новым Свеце і зрабілі высновы. Гарадскія ўлады адмаўляюцца ад продажу ўсіх аб’ектаў адным лотам, цяпер кожны будынак плануюць выстаўляць на аўкцыён асобна. З умовай, што будучы ўласнік максімальна захавае архітэктурныя каштоўнасці старых дамоў.
