Спадчына

Р — Рынкавая плошча: 5 фактаў пра месца, што памятае каралёў, кірмашы і рэканструкцыі

Старажытны цэнтр Гродна сустракаў каралёў і сельскагаспадарчыя кірмашы, перажыў войны і разбурэнні, аднаўленні і рэканструкцыі. Калі Рынак стаў найважнейшым месцам у цэнтры горада і чаму ім застаўся, чытайце ў новым матэрыяле «Гарадзенскай азбукі».

«Гарадзенская азбука» ад Hrodna.life — гэта 32 артыкулы пра цікавосткі Гродна. Кожнаму з іх адпавядае адна з літар алфавіту. А — Ажэшка, Б — Баторый, В — Вітаўт і так далей. У кожным артыкуле азбукі вы знойдзеце па пяць цікавых фактаў пра адметных гродзенскіх асобаў, месцаў ці з’яваў.

1. Ад шэраговага рынку да цэнтра горада

Пра рынкавую плошчу ў Гродне ўпершыню ўзгадваецца ў дэкрэце Вітаўта 1389 года. На той час плошча не мела стратэгічнага ўплыву на жыццё горада. Гэта была невялікая гандлёвая пляцоўка квадратнай формы, якая размяшчалася каля касцёлу — Фары Вітаўта. Больш важнымі былі два рынкі каля Старога замка. Статус гандлёва-рамеснага цэнтра горада месца атрымала ў ХVI стагоддзі. Пра гэта сведчыць «рэестр вымярэнняў», які стварылі прадстаўнікі гродзенскага староства ў 1560−61 гг. Згодна з дакументам, цэнтр горада перамясціўся на ўсход ад замка.

2. Камунікацыйныя рашэнні часоў Сярэднявечча

Да рынкавай плошчы вялі восем вуліц. Частка з іх — працяг гандлёвых дарог, што ішлі праз Гродна з Вільні, Варшавы ды іншых месцаў. Падобныя камунікацыйныя рашэнні выкарыстоўвалі ў многіх сярэднявечных гарадах Заходняй Еўропы. Гэта было зручна для перавозчыкаў тавару, не парушала нармальнага функцыянавання Рынку і не замінала гараджанам.

Гродзенская Рынкавая плошча злучалася са Старым замкам вуліцай Замкавай. Такое ўладкаванне наўпроставага злучэння месца размяшчэння ўлады і месца гандлю таксама характэрна для сярэднявечных еўрапейскіх гарадоў.

3. Ратуша, карчма і Палац тэстыльшчыкаў

Адметным для плошчы стала ХVI стагоддзе. У 1531 годзе тут пабудавалі гарадскую ратушу. Ад 1560 года жыхары маглі бавіць час у першай гродзенскай карчме. Яна стаяла на месцы сучаснага дома № 1 па вуліцы Савецкай. У 1580 годзе на Рынку пабудавалі палац Баторыя. У XVII стагоддзі плошчу ўпрыгожыў яшчэ адзін будынак — палац Радзівілаў. У XVIIІ стагоддзі насупраць Фары Вітаўта пачаў дзейнічаць езуіцкі касцёл. Завяршылася архітэктурнае фармаванне цэнтральнай часткі Гродна ў канцы ХІХ — пачатку ХХ стагоддзяў будаўніцтвам дома Мураўёва ды двухпавярховай забудовай уздоўж вуліц.

Зараз на месцы Рынка знаходзіцца Савецкая плошча. Палац культуры тэкстыльшчыкаў з’явіўся на ёй у 1959 годзе, а ў 1961 улады пастанавілі знесці Фару Вітаўта.

4. Узлёты і падзенні Рынка і Гродна

Напрыканцы ХVI стагоддзя Жыгімонт III скарэктаваў падатковую сістэму горада. У ёй з’явіўся падатак на вазы з цяжкімі грузамі - аналаг сенняшняга дарожнага збору. Згодна з новымі правіламі чужаземцы мусілі плаціць рынкавыя паборы. Таксама кароль вызваліў горад ад прыпынкаў ваенных.

Рынкавая плошча перажывала ўзлёты і падзенні разам з эканомікай горада. У ХVIІ і ХVIІI стагодзі горадам авалодвалі шведы і расейцы. У выніку войнаў і пажараў гаспадарка была моцна зруйнаваная.

Каб спрыяць аднаўленню горада, манархі Рэчы Паспалітай вырашылі праводзіць тут кожны трэці Сойм дзяржавы. Першы гродзенскі Сойм прайшоў у 1678 годзе. Большая частка паслоў з яго з’ехала. Яны скардзіліся на «невыгодныя ўмовы ў зруйнаваным мясце».

Новы росквіт Рынка і Гродна звязаны з дзейнасцю Антонія Тызенгаўза. «Пад уплывам яго дзейнасці змяніўся выгляд горада: з беднага горада, які ажываў толькі падчас правядзення ярмаркаў і сеймаў, пераўтварыўся ў сільны людны горад з моцнай гаспадаркай і актыўным культурным жыццём», — пісала пра гэта газета «Гродна» мясцовай суполкі «Гістарычны гурток» у 1936 годзе.

Ад таго часу Рынак змяняў назвы, але трацыцыйна заставаўся цэнтральным месцам Гродна.

5. Рэканструкцыя

У 2006 годзе выгляд Савецкай плошчы значна змяніўся. Большую частку старога скверу перакрылі брукам, а саму плошчу значна пашырылі. Працы па рэканструкцыі пачалі без папярэдніх археалагічных раскопак. Тады на абарону гістарычнага цэнтра выходзілі актывісты і гісторыкі з Гродна і Мінска. Ім удалося спыніць бульдозеры і абараніць ад разбурэння частку фундаментаў палацу Радзівілаў. Гэтыя пабудовы закансервавалі і пакінулі пад плошчай. Мачыма, у будучыні з’явіцца шанец на іх аднаўленне.

Падзяліцца

Апошнія запісы

«Пабачыць Гродна — і памерці». Як наш горад стаў міжваеннай «сталіцай самагубцаў»

У міжваенны час Гродна набыло незвычайную славу. Горад стаў месцам прыцягнення незвычайных турыстаў - тых,…

21 лістапада 2024

«Нармальны быў гастраном — цяпер там прадаюць шпалеры». Ці хапае крамаў у цэнтры Гродна?

Ці хапае ў цэнтры Гродна прадуктовых крам? Спрэчкі наконт гэтага выклікала адкрыццё на перакрыжаванні Савецкай…

21 лістапада 2024

Дзе арганізаваць святочную фотасесію? Гродзенскія студыі ўжо падрыхтавалі навагоднія лакацыі

Прыбраныя ялінкі, свечкі, навагоднія вянкі і гірлянды, аксаміт, светлы ці цёмны фон на выбар. Гродзенскія…

19 лістапада 2024

«Перад выбарамі - спрыяльны час для петыцый». Як прымусіць чыноўнікаў вырашаць праблемы і чаму новая пляцоўка «меркаванне.бел» для гэтага не пасуе

Улады стварылі новую платформу “меркаванне.бел”. Яе пазіцыянуюць як анлайн-пляцоўку, на якой кожны зможа ў вольнай…

15 лістапада 2024

«У Гродне жывуць тыя яшчэ „шалёныя імператрыцы“». Стваральніца брэнда Krikate расказала, як дабралася да парыжскага тыдня моды

Калекцыя адзення гродзенкі Кацярыны Карлацяну дэбютавала гэтай восенню на Парыжскім тыдні моды. А пачыналася ўсё…

14 лістапада 2024

«Першы прыбытак патраціў на станок». Гродзенец у школе выточваў біты, а ў 27 гадоў адкрыў сваю вытворчасць мэблі

Гродзенец Раман Нагула амаль паўжыцця працуе з дрэвам. Школьнікам ён пачынаў з бейсбольных біт, а…

13 лістапада 2024