Калекцыянаваць рэтравеласіпеды Андрэй Камоска пачаў з 2015 года. У 90-годдзе з дня рэгістрацыі гродзенскага завода ён хацеў бы выставіць сваю калекцыю ў Гродне і распавесці пра папулярныя ровары міжваеннага перыяду.
З роварам Андрэй пасябраваў у раннім дзяцінстве. Потым ён стаў збіраць веласіпедныя эмблемкі-шыльдзікі. Амаль 30 гадоў пазней гэтая калекцыя падштурхнула яго пазнаёміцца з калекцыянерам з Латвіі Янісам Сярэгінсам.
«Будучы там па працоўных справах, я наведаў яго прыватны веламузей з багатай калекцыяй шыльдзікаў, аксесуараў і саміх латышскіх ровараў. Велагісторыя параўнальна невялікай Латвіі ўразіла мяне. І тады я падумаў: а што ў нас у Беларусі ёсць? Пуста! Менавіта тады я і пачаў збіраць сваю калекцыю».
Калекцыя Андрэя пачалася з падоранага яму мінскага дарожнага ровара в-126 1968 года. Пасля гэтага ён вырашыў знайсці больш раннія мадэлі двухколавага транспарту і выйшаў на ровары «Нёман».
«Пачытаўшы пра беларускія ровары, я даведаўся пра даваенны гродзенскі мотавелазавод „Нёман“. Але знайсці яшчэ жывы асобнік таго ровара нават не марыў. Здавалася, ужо ўсё даўно здадзена на металалом. Але мне пашанцавала. Добрыя людзі дапамаглі праз аб’явы ў газетах і знаёмствы адшукаць першы даваенны ровар. Знайшоўся ён у Глыбоцкім раёне. Калі яго атрымаў у рукі, то па некаторых прыкметах апазнаў у ім той самы гродзенскі „Нёман“».
«Зразумела, усё гэта іржавае і крывое трэба прывесці ў належны выгляд. Трэба ўсё раўняць, чысціць і фарбаваць. Гэта хобі даводзіцца аплачваць з сваёй кішэні. Самае складанае гэта пошук дэталяў: з рэшткаў, з выпадкова заўважаных іржавых жалязяк, кімсьці выпадкова знойдзеных або прынесеных на другчармет. Ужо пазней даводзіцца займацца зборкай паводле захаваных здымкаў і каталогаў. Хаця і тут ёсць свае складанасці. Часта даводзіцца абмяркоўваць мадэлі і зборку нa форумах, там прыслухоўваюся да заўваг і парад калег-энтузіястаў з Польшчы і Украіны. Адным словам, чым больш вопыту, тым пераборлівей і пакутлівей пошук».
«Шкада, што я занадта позна заняўся сваім хобі. Яшчэ да канца 1990-х гадоў з Беларусі за бясцэнак вывезлі за мяжу самыя каштоўныя аўта-мота і веларарытэты. А мне цяпер даводзіцца падбіраць смецце і нешта з гэтага рабіць. Але нават з гэтага ёсць чым ганарыцца і паказваць. У гэтым годзе два вялікія юбілеі - 90 гадоў з дня заснавання [рэгістрацыі ў польскім гандлёвым рэестры — рэд.] завода „Нёман“. Першая мадэль была маркі NSG, як мяркуецца расшыфроўваецца як Nochum Starowolski Grodno. І яшчэ адна дата — 80-годдзе аб’яднання Беларусі і, на жаль, канец прыватнаўласніцкай гісторый фабрыкі. Менавіта гэтыя дзве даты звязаныя з гродзенскім заводам „Нёман“. І я б у вялікі юбілей хацеў бы выставіцца ў Гродне і пазнаёміцца гродзенцаў са сваімі роварамі».
Даведка
«Крэсова фабрыка ровараў і матацыклаў „Нёман“» (па-польску «Niemen») — так гучала назва аднаго з вядучых прадпрыемстваў Гродна ў міжваенны час. Гісторыя завода пачалася ў 1894 годзе, калі браты Лазар і Нохум Старавольскія, а таксама Ісаак Піваварскі, заснавалі завод металічных вырабаў, які меркавана знаходзіўся на сучаснай вуліцы Маладзёжнай. Тут у сярэдзіне 1920-х гг ужо існавала краму Старавольскіх, дзе прадавалі ровары фірмы «Durkopp» і іншых марак, швейныя машынкі «Pfaff», «Амега» і іншыя.
Пачатак вытворчасці ровараў прадпрыемства Старавольскіх і Піваварскага датуецца 17 ліпеня 1926 года. У пачатку 1930-х гг Нохум Старавольскі, які да таго часу ўжо стварыў акцыянернае таварыства, планаваў пашырэнне свайго прадпрыемства. У пачатку 1931 года ён купіў будынак на вуліцы Брыгіцкай, 20 (сучасная Карла Маркса) і перабудаваў яго пад завод па выпуску ровараў. Нохум узначаліў прадпрыемства, а яго сын быў галоўным інжынерам. У 1936 годзе ў Гродне было выпушчана каля 10 000 ровараў. На іх рамах была выява новага замка і надпіс «Niemen». На прадпрыемстве працавала каля 100 чалавек.
Пасля Другой сусветнай вайны на гэтым прадпрыемстве выраблялі агрэгаты для аўтамабіляў, а ў 1970-х гг завод перавезлі на вуліцу Карбышава. У 2005 годзе будынак былой фабрыкі Старавольскіх разбурылі. Сёння ў Гродне амаль нічога не нагадвае пра знакамітую вытворчасці ровараў і матацыклаў у міжваенны час.
