У пачатку 1990-х на месцы меркаванага пахавання людзей на ўскраіне гродзенскага лесу Пышкі гарадскія ўлады праводзілі пошукі і нават планавалі ўсталяваць помнік ахвярам палітычных рэпрэсій. Што знайшлі і чаму манумент не быў устаноўлены, распавёў Hrodna.life тагачасны намеснік старшыні Гродзенскага гарвыканкама Аляксандр Мілінкевіч.
Што за гісторыя з расстрэламі?
Пра тое, што ў Пышках пасля вайны адбываліся расстрэлы, рэдакцыі Hrodna.life распавялі некалькі чалавек. Упершыню мы пачулі гэтую гісторыю ад Аліцыя Кізюкевіч, калі запісвалі яе ўспаміны. У 1946 годзе ёй было 12 гадоў. Яе бацька стаў сведкам расстрэлаў. За савецкім часам Аліцыя і іншыя жыхары вёскі хадзілі ў лес і насілі на месца расстрэлаў кветкі, але хто там быў пахаваны дакладна, яны не ведалі. Вяскоўцы казалі, што туда вывозілі людзей з гродзенскай турмы.
Чытайце таксама: Успаміны 85-гадовай гродзенкі: «Масавыя расстрэлы праходзілі і пасля вайны»
Паказаць, дзе расстрэльвалі людзей, Аліцыя не магла з-за хваробы ног. Але яна паспрабавала растлумачыць, куды трэба ісці. У красавіку 2019 года мы выйшлі на вызначанае месца. Да пошукаў далучыўся гродзенскі краязнаўца Мікалай Таранда, які ў канцы 1980-х гадоў спрабаваў адшукаць месца расстрэлаў з былым жыхаром вёскі Пярэселка. Але яны 30 гадоў таму не змаглі яго знайсці.
Чытайце таксама: «Павінен быць хоць нейкі крыж». Гродзенцы збіраюць інфармацыю пра расстрэлы ў Пышках
У пачатку лютага 2020 года ўжо іншыя жыхары Пярэселкі вырашылі паказаць прыкладнае месца расстрэлаў. Тадэвуш Лаўрушкевіч і Ян Аніська распавядалі, што ў 1950-я не раз пасвілі кароў каля пахаванняў.
Чытайце таксама: Былыя жыхары Пярэселкі паказалі, дзе ў Пышках пасля вайны расстрэльвалі людзей
У Пышках праводзілі раскопкі
Палітык, а ў мінулым намеснік старшыні Гродзенскага гарвыканкама Аляксандр Мілінкевіч распавёў, што ў першыя гады незлежнай Беларусі ён таксама займаўся тэмай расстрэлаў у Пышках.
«У лютым 1991 года ў Гродзенскі выканкам паступіла заява ад старшыні аддзялення асацыяцыі ахвяраў палітрэпрэсій Паўла Жука з інфармацыяй ад мясцовага жыхара Кізюкевіча Мар’яна Францавіча, які паведамляў што ў лесе недалёка ад уезду на тэрыторыю цяперашняга абласнога туберкулёзнага дыспансера карныя органы пасля вайны праводзілі расстрэлы людзей, якіх там жа і закопвалі, — распавядае Аляксандр Мілінкевіч. — Сведка прапанаваў паказаць месца больш‑менш дакладна. У архівах УКГБ матэрыялаў, якія сведчылі б пра расстрэлы, тады знайсці не ўдалося. Але пракуратура зрабіла праверку на ўказаным месцы.
У гарвыканкаме было вырашана правесці раскопкі. Была выкапана яма 2×1,5 метры. Шукалі тады і магільны грудок, на якім, як казалі мясцовыя, час ад часу з’яўляліся кветкі. На жаль, нічога не было знойдзена. Новы лес, які вырас ва ўрочышчы, да непазнавальнасці змяніў яго".
Помнік ахвярам палітрэпрэсій так і не з’явіўся
У Пышках маглі быць забітыя пасляваенныя ахвяры палітычных рэпрэсій.
«Яшчэ ў канцы 1990 года Гродзенскі гарвыканкам прыняў рашэнне аб устаноўцы ў горадзе помніка ахвярам палітычных рэпрэсій. Паўторнае рашэнне аб устаноўцы такога помніка было прынята праз два гады. Яго не ўдалося выканаць, як і прынятыя рашэнні гарвыканкама аб стварэнні ў Гродне помнікаў Каліноўскаму і Багдановічу. Спачатку аказваў моцнае супраціўленне аблвыканкам, а потым палітыка дзяржавы змянілася», — дадаў Аляксандр Мілінкевіч.
