Пра Раісу Любавіцкую мы маглі б ніколі і не пачуць, калі б не апублікавалі на сайце старыя фатаграфіі гродзенкі Ірэны Кідзюн. Праз некалькі гадзін пасля публікацыі матэрыялу нам напісала Наталля Л. з Новасібірска. Яна выпадкова ўбачыла навіну і на некалькіх здымках пазнала сваю знаёмую, якая нарадзілася і жыла да вайны ў Гродне, але была сасланая савецкай уладай углыб Расіі. У родны горад жанчына так і не вярнулася.
Сем'і пазнаёміліся ў эшалоне па шляху ў Новасібірск.
Здавалася, гэта нейкі жарт: дзе Новасібірск, а дзе Гродна? Ды і прайшло ўжо больш за 50 гадоў. Але ў эпоху інтэрнэту магчыма ўсё. Наталля сама здзівілася такому супадзенню, бо да гэтага моманту яна пра існаванне нашага сайта і не здагадвалася.
«Мабыць, гэта лёс. Я выпадкова ўбачыла ў „Яндэкс.Дзэн“ артыкул пра Гродна. Адкрыла спасылку, а там старыя фатаграфіі, на якіх убачыла Раісу Любавіцкую. Гэтую жанчыну я ведала ў дзяцінстве. Яна разам з маімі сваякамі ехала ў эшалоне ў Новасібірск. Усе разам з Кіева. Раіса з мамай Соф’яй Іванаўнай і яе мужам Фрыдрыхам. Так нашы сем'і і пазнаёміліся, а ўжо ў Новасібірску былі вельмі блізкія, дапамагалі адзін аднаму».
Пасля вайны апынулася ў прытулку
Наталля распавядае, што Раіса Любавіцкая нарадзілася ў Гродне, як мяркуецца, у 1914 годзе. Яе бацькі - Соф’я і Мікалай Любавіцкія.
«Бацька Раісы памёр рана, магчыма, загінуў у пачатку Першай сусветнай. Пасля смерці мужа Соф’я Іванаўна другі раз выйшла замуж. І мабыць падчас савецка-польскай вайны (1919−21 гг.) з мужам была вымушана з’ехаць з Гродна на тэрыторыю СССР, а дачка Раіса засталася на тэрыторыі Польшчы. З’ехаўшы з Гродна, маці не падазравала, што новая мяжа разлучыць іх з дачкой на доўгія гады. У Польшчы маленькая Раіса хутчэй за ўсё спачатку жыла ў сваякоў, а пазней трапіла ў прытулак», — распавядае Наталля.
Муж знік без звестак
Спытаць Ірэну Кідзюн пра Раісу мы не змаглі: 15 кастрычніка гродзенка пасля працяглай хваробы памерла. Ёй было 92 гады. У альбоме Ірэны мы і знайшлі фатаграфіі Раісы Любавіцкай, на здымках яна была з гімназісткамі і падчас прагулкі ў цэнтры Гродна. Магчыма, фатаграфіі належалі Марысі Кідзюн, сястры Ірэны, бо ў Новасібірску Наталля знайшла ў фотаздымках Раісы здымак менавіта Марысі.
«Пра гімназію я не ведаю, але Раіса ў Гродне стала актрысай. Яна выйшла замуж за опернага спевака ў тэатры. У іх нарадзіўся хлопчык, які рана памёр. Раіса і сама стала хварэць, у яе былі праблема з лёгкімі. Пра прафесію актрысы дзяўчыне прыйшлося забыць.
Пасля прыходу саветаў у Гродна ў 1939 годзе яе муж быў арыштаваны і прапаў без вестак. Больш яны не бачыліся», — дадае Наталля.
Выслалі на спецпасяленне
У 1940 годзе Раіса атрымала дазвол на выезд з Заходняй Беларусі і з’ехала да сваёй маці, якая на той момант была з мужам у Кіеве. Там яны былі пад акупацыяй і ўвесну 1946 году разам з іншымі сем’ямі нямецкай нацыянальнасці іх выслалі на спецпасяленне ў Новасібірск.
«Соф'я Іванаўна была беларускай, але замужам за немцам Лендарам. Пасля прыезду ў Новасібірск праз некаторы час ён памёр. Да 1953 года гродзенцы ў Новасібірску знаходзіліся пад наглядам як члены сям'і нямецкай нацыянальнасці. З-за акцэнту ў тэатр Раісу не ўзялі. Яна была вымушаная працаваць вырубшчыцай нарыхтовак на скур-галантарэйнай фабрыцы. Цяжка ўявіць, што гэтай працай займалася тая дзяўчына, якая калісьці грала ў тэатры», — кажа Наталля.
Гродзенкі былі роднымі людзьмі
У Новасібірску Раіса са сваёй маці Соф’яй Іванаўнай жылі ў старым доме, мелі свой пакой. Нягледзячы на цяжкае жыццё, яны заўсёды былі добрыя да людзей.
«Яны дарылі блізкім знаёмым душэўную цеплыню, клопат і любоў. Мае родныя камунікавалі з імі з моманту знаёмства ў эшалоне. З 1946 года жылі побач. Мая мама вырасла побач з гэтымі выдатнымі жанчынамі, заўсёды лічачы іх роднымі людзьмі, і я з дзяцінства трохі памятаю іх. Адзіны ўспамін пра Раісу: як мы сядзелі ў машыне і яна мяне абдымала. Памятаю трохі яе пакой, дзе яна жыла з мамай Сафіяй Іванаўнай. Усё астатняе пра іх распавядала мне мама», — дадае жанчына.
Засталіся фотаздымкі, кнігі і ўспаміны
Прыблізна ў 1967 годзе памерла Соф’я Іванаўна, а праз два гады пайшла з жыцця і Раіса Мікалаеўна. Пахаваныя гродзенкі поруч на Заельцаўскіх могілках Новасібірска. Наталля стараецца даглядаць магілы.
«Я часта ўспамінаю расповеды сваёй маці пра гэтых жанчын. Яны шмат чыталі і пасля іх у нашай сям'і засталася шмат кніг, а таксама іх сямейныя фатаграфіі, я іх часта разглядаю. Менавіта таму на апублікаваных здымках Ірэны я адразу ж пазнала Раісу Любавіцкую. Сёння пра незвычайны лёс гродзенскіх жанчын у Новасібірску ведаю я і мая сям’я. Войны паламалі іх лёсы, але праз столькі гадоў, мабыць, штосьці прымушае ўспомніць пра іх у родным Гродне».
