Сёлета ў Гродне будзе адзначацца 35-годдзе мясцовай незалежнай журналістыкі. Дата досыць умоўная — яна вядзецца ад першых самвыдатаў, якія з’явіліся ў горадзе напярэдадні вялікіх перамен ва ўсёй краіне. HrodnaMediaRoom вырашыў нагадаць пра гэта цыклам інтэрв'ю з вядомымі журналістамі, якія шмат зрабілі для станаўлення свабоды слова ў Гродне.
Суразмоўцам HrodnaMediaRoom стаў заснавальнік і былы галоўны рэдактар легендарнай гродзенскай газеты «Пагоня», а таксама былы дэпутат Вярхоўнага савета 12 склікання Мікола Маркевіч.
Мы паразмаўлялі пра тое, якой была адна з першых незалежных беларускіх газет, якая стала сімвалам эпохі і пакалення, што сталела ў 90-я і бачыла сваёй будучыняй незалежную Беларусь, як СМІ ў 90-я ўплывалі на рэчаіснасць і змянялі яе, як журналіст стаў дэпутатам, які пракладаў шлях Беларусі да незалежнасці і ці варта спалучаць палітыку і журналістыку.
«Людзі прыходзілі ў журналістыку і праз месяц пачыналі працаваць не горш за мэтраў»
— Спадар Мікола, вы нарадзіліся ў палескай вёсцы Чэрнічы, дзе ад нараджэння чулі беларускую мову. Гэта паўплывала на ваша станаўленне як асобы?
— Мяркую, так як і для кожнага чалавека: месца, дзе чалавек нарадзіўся, дае магутны імпульс далейшаму развіццю. Гэтыя імпульсы я адчуваю дагэтуль. Тое, што я бачыў у дзяцінстве, з кім і чым сутыкаўся — заклала той падмурак, які са мной усё жыццё.
— Калі вам было 8 гадоў, ваша сям’я паехала ў Казахстан падымаць цаліну. Як гэта паўплывала на хлопчыка Міколу?
— Магчыма, менавіта там упершыню адчулася мая іншасць. Казахстан быў Савецкім Саюзам у мініацюры, там было больш за сто нацыянальнасцяў, і кожны некім быў. Міжволі паўставала пытанне — а хто я ёсць? Калі нават ты сам пра гэта не задумваўся, то суседзі нагадвалі - гэта беларус, а гэта татарын.
Таму словы з песні «Каб любіць Беларусь, нашу мілую маму, трэба ў розных краях пабываць», маюць пад сабой падставы. Каб адчуць сябе беларусам, іншы раз трэба паглядзець на сябе ў сусветнай сістэме каардынат, у маштабе цэлай Зямлі. Тады ты разумееш — ёсць твая радзіма, ёсць ты, і ты адрознівашеся ад іншых.
— Як пачаўся ваш шлях у журналістыку?
— На трэцім курсе дзяржаўнага калінінградскага ўніверсітэту, дзе я вучыўся на філалагічным факультэце, на нашым аддзяленні рускай мовы і літаратуры ўвялі спецыялізацыю «Журналістыка».
Мы былі «прапаршчыкамі ваеннага часу» — прайшлі паскораны курс журналістыкі. У нас быў вельмі добры падмурак і навучанне. Была практыка ў газетах «Калінінградская праўда», «Калінінградскі камсамолец», якія былі вельмі цесна звязаныя з маскоўскімі выданнямі.
Там працавалі выдатныя журналісты. Я дагэтуль узгадваю з удзячнасцю лёсу за тое, што ён звёў мяне з такімі людзьмі, якія далі імпульс у журналістыцы, паказалі, як трэба працаваць са словам і фактам, як трэба абыгрываць сітуацыі і іх падаваць. Гэта школа, якая не забываецца.
— То бок савецкая журналісцкая адукацыя была на высокім узроўні?
— Не толькі адукацыя журналістыцы была на высокім узроўні. Я бачыў, як людзі прыходзілі ў журналістыку, і праз месяц пачыналі даволі прафесійна працаваць, часам нават не горш за мэтраў, якія былі ў той час у тых ці іншых рэдакцыях.
Пасля, праз 5−6 гадоў, калі я ўжо працаваў у «Гродзенскай праўдзе», да нас прыходзілі студэнты пасля 5 курса, і гэта ўжо было трошкі не тое. Не ведаю, што здарылася і што змянілася, але, на вялікі жаль, сёння вышэйшыя навучальныя ўстановы Беларусі не выпускаюць людзей, якія гатовыя да самастойнай працы.
Магчыма, гэта звазана з адустнасцю практыкі, магчыма, з тым, што сярод выкладчыкаў няма практыкуючых журналістаў, якія маглі б дзяліцца досведам, паказваць, што на адну з’яву можна глядзець па-рознаму. Магчыма, грае ролю недахоп інструментарыя.
Напрыклад, адзін з інтсрументаў - гэта мова. Сёння журналісты ні беларускай, ні рускай мовай дасканала не валодаюць. Асабліва гэта кідаецца ў вочы на беларускім тэлебачанні.
— Вы ўжо ўзгадалі, што працавалі ў «Гродзенскай праўдзе». Але, наколькі ведаю, тагачасны галоўны рэдактар газеты Аляксандар Богуш узяў вас туды не адразу.
— Так, Аляксандр Уладзіміравіч Богуш быў маім другім рэдактарам. Першым быў Барыс Рыгоравіч Тронза. Яны далі штуршок у журналістыку, паказалі, якое месца можа займаць сапраўдны журналіст у грамадстве і грамадскім працэсе.
Мяне не адразу ўзялі ў «Гродзенскую праўду», я два гады працаваў у газеце «Вышыня». Гэтае выданне, кажучы спартовай мовай, была лавай запасных для «Гродзенскай праўды». Фактычна ўсе найбольш дасведчаныя і здольныя журналісты з цягам часу пераходзілі ў ГП, і гэта вельмі яе ўзмацняла.
[irp posts="16 711″ name="25.ІІІ.1992. 25 гадоў таму выйшаў «нулявы» нумар «Пагоні""]
«Гродзенская праўда» доўгі час атаясамнівалася з ідэалагічным рупарам, а тут прыходзілі людзі, якія пісалі пра вытворчасць, будаўніцтва, транспарт, і пісалі пра гэта як пра праблемы грамадства, выказаныя праз людзей, нейкія канфлікты і сітуацыі. Назіраць за гэтым было вельмі цікава.
Я ганаруся тым, што ў той час, калі журналістыка стала займаць належнае месца ў грамадстве, гэтая хваля вынесла мяне ў тую самую кропку, дзе вырашаліся кардынальныя пытанні, дзе былі сапраўдныя канфлікты, дзе журналіст мог сапраўды на вельмі многае ўплываць. Адным словам — дзе журналіст мог у поўнай меры выконваць сваю грамадскую місію.
«Прорва паміж праўдай і хлуснёй, што транслявалі СМІ, прымусіла мяне кардынальна памяняць свае погляды»
— Адзін з вашых артыкулаў на экалагічную тэматыку, пра будаўніцтва новага цэха на гродзенскім «Азоце», вызваў сапраўдны скандал, вам нават пагражалі выгнаць з працы з-за такога рэзанансу. Раскажыце, што гэта за гісторыя, і ці былі яшчэ падобныя публікацыі, калі журналісты маглі паўплываць на змены ў рэчаіснасці.
— У «Гродзенскай праўдзе» я працаваў у адзеле прамысловасці, будаўніцтва і транспарту. Экалагічнай тэматыкай я пачаў займацца праз пэўны час.
Гродна заўсёды быў горадам вялікай хіміі. Адносна невялікі Гродна з насельніцтвам прыкладна 250−300 тысяч уваходзіў у дзясятку самых забруджаных гарадоў Савецкага Саюза. Таму, калі пачыналі будаваць нешта шкоднае, то менавіта ў Гродне, але не таму, што хацелі забрудзіць гродзенцаў яшчэ больш, а таму што тут былі кадры хімічнай вытворчасці, інфрастуктура, блізкасць да рынкаў збыту і гэтак далей.
Калі казаць пра матэрыялы, якія змянялі не толькі мой асабісты лёс, але і паўплывалі на грамадскія адносіны ў горадзе, узгадваюцца як мінімум дзве тэмы. Гэта тэма будаўніцтва Скідзельскага біяхімічнага завода, вельмі шкодай вытворчасці. У выніку маіх публікацый паўсталі дзве важныя рэчы: на ўсесаюзным узроўні, магчыма ўпершыню, забаранілі будаўніцтва на падставе таго, што не было дастатковага экалагічнага абгрунтавання вытворчасці, таго, як яна будзе ўплываць на навакольнае асяроддзе.
[irp posts="4079″ name="Сведкі. 1990-я: Гарадзенскія змаганні"]
Другі момант — магутная хваля лістоў ад чытачоў, без перабольшвання — гэта былі мяхі лістоў ад простых гараджан. Людзі пісалі, цікавіліся, уносілі прапановы. І ўсё гэта — на падставе журналісцкіх артыкулаў. Сёння, мне падаецца, такое ўжо немагчыма — каб звычайныя журналісцкія артыкулы выклікалі такі водгук у грамадстве.
Вынікам гэтай гісторыі было з’яўленне першага экалагічнага мітынгу ў Гродне. Такога раней не было, каб гродзенцы ў таталітарнай дзяржаве, якой быў Савецкі Саюз, у адкрытую выказвалі свае адносіны да рэчаіснасці.
Што тычыцца будаўніцтва чацвёртага капралактама на «Азоце», яно вялося таксама з вялікімі парушэннямі экалагічных патрабаванняў і экалагічнага заканадаўства. Савецкая ўлада стала настолькі двудушнай, што людзям казала адно, а рабіла на самой справе іншае. Гэта яе і згубіла.
У выніку шэрагу публікацый абкам партыі вымушаны быў выдаць пастанову аб часовым спыненні будаўніцтва. Гэта пастанова была надрукавана побач з рэпартажам Маркевіча з будаўніцтва гэтага самага чацвёртага капралактама. То бок, на адной газетнай паласе надрукавана пастанова, дзе гаворыцца, што будаўніцтва будзе спынена, улічаць усе заўвагі і прапановы, і побач рэпартаж пра тое, як бурна асвойваюць сродкі, як актыўна ідзе праца.
Такім чынам мы паказвалі, што ідзе падвойная гульня. Падпісчыкі і чытачы «Гродзенскай праўды» гэта цудоўна зразумелі. Але таксама гэта зразумелі і тыя людзі, якія выконвалі ролю двулікіх янусаў, таму з тых часоў на мне была пастаўленая «чорная метка».
Калі б за гэтым не была гісторыя з выбарамі ў Вярхоўны Савет РБ 12 склікання, дзе я перамог, то фактычна мой лёс быў вырашаны — мяне проста звольнілі б. А па статусу народнага дэпутата мяне ўжо нельга было звальняць. Так я застаўся ў журналістыцы і адначасова ўвайшоў у вялікую палітыку.
— У адным з інтэрв'ю вы казалі пра тое, што ў канцы 1980-х кардынальна змянілі свае погляды на журналістыку і савецкую рэчаіснасць. Што адбылося?
— Журналіст як люстэрка, у якім відаць рэчаіснасць — праз яго публікацыі і дзейнасць бачныя тыя працэсы, якія адбываюцца ў грамадстве. Журналіст, які ўлавіў грамадскі камертон, засёды тонка гэта адчувае і адлюстроўвае. З іншага боку — рэчаіснасць і грамадства таксама ўплывае на журналіста.
Я, як чалавек, які валодаў сапраўднай інфармацыяй, бачыў гэтую агромную прорву паміж хлуснёй і той праўдай, якая ўплывае на здароўе і лёсы людзей. Я гэта адчуў і на прыклазе ўласнай сям'і.
— Ваша вёска, дзе вы нарадзіліся, якраз у Гомельскай вобласці…
— Так, мае родныя мясціны цалкам трапілі пад удар першай так званай ёднай атакі.
Другі штуршок, які прымусіў мяне, чалавека, які з’яўляўся прадуктам Савецкага Саюза — я вырас пры Савецкім Саюзе, атрымаў тут адукацыю, вучыў гісторыю і пісаў пра гэту прыгожую гісторыю пад чырвоным сцягам, сярпом і молатам — кардынальна памяняць свае погляды, гэта былі падзеі 30 кастрычніка 1988 года [мітынг-рэквіем «Дзяды» ў Мінску, разагнаны міліцыяй — аўт.].
Гэта быў ці не першы мітынг у Савецкім Саюзе, падчас якога былі ўжытыя газ і так званыя «дэмакратызатары» — дубінкі супраць людзей, якія мірна прыйшлі ўшанаваць памяць сваіх продкаў. Канешне, вы скажаце, былі Тбілісі, дзе людзей рубалі сапёрнымі лапаткамі [спецаперацыя па разгоне апазыцыйнага мітынгу ля Дома ўрада Грузінскай ССР у Тбілісі, ажыццёўленая ў ноч на 9 красавіка 1989 года з дапамогай ўнутраных войскаў і Савецкай Арміі, што пацягнула чалавечыя ахвяры — аўт.], і Сумгаіт з ягонымі зверствамі [гаворка ідзе пра сумгаіцкі пагром — беспарадкі на этнічнай глебе ў горадзе Сумгаіт Азербайджанскай ССР 27−29 лютага 1988 года, якія суправаджаліся масавым гвалтам у дачыненні армянскага насельніцтва, рабаваннямі, забойствамі, падпаламі і знішчэннем маёмасці - аўт.], але для еўрапейскай часткі Савецкага Саюза гэта было нешта асаблівае.
Дзясяткі тысяч людзей, якія прыйшлі ўзгадаць памяць сваіх продкаў, былі ў брутальны спосаб разагнаныя. Я тады быў якраз дзяжурным па рэдакцыі «Гродзенскай праўды», на тэлетайп імгненна пайшлі замоўленыя матэрыялы, кшталту «пена на хвалі перабудовы, не дадзім здраднікам радзімы ўсунуць свае брудныя лапы ў нашу светлую будучыню». Я сяджу на тэлефоне, чытаю тэлетайпную ленту, тэлефаную ў Мінск, пытаю ў калег-журналістаў, што на самай справе там адбылося. І гэтая вельмі вялікая розніца, што падаецца грамадству і тое, што адбылося, паказала, што журналістыка не выконвае сваю галоўную місію.
Гэтыя моманты ўплывалі на тое, што мне ўсё больш хацелася мець актыўны пачатак, праводзіць свю ўласную візію таго, што і як я бачу і да чаго, на маю думку, гэта павінна прыйсці. У выніку паўстала газета «Пагоня».
«Нельга аддзяляць журналістыку і палітыку. Гэта — часткі аднаго жыцця»
— Вы з галоўнага эколага Гродна і журналіста сталі палітыкам. Што вам прыносіла больш задавальнення — займацца палітыкай ці журналістыкай? І ці можна спалучаць журналістыку і палітыку?
— Магчыма, тут будзе вельмі вялікая спрэчка са многімі людзьмі. У рафініраваным выглядзе гэта выглае так: калі ты займаешся палітыкай, то ты павінен быць палітыкам, калі займаешся журналістыкай — павінен быць журналістам. Напісаныя цэлыя кнігі і падручнікі, што гэтага змешваць нельга — як трэба быць аб’ектыўным і не займаць чыю-небудзь пазіцыю.
На мой погляд, гэта штучны падзел паміж журналістыкай і палітыкай. Мая пазіцыя палягае на тым, што ёсць крытэрый ісціны — гэта практыка. Практыка паказвае нават да сённяшнага дня, што гэтыя штучныя падзелы толькі ў галовах тэарэтыкаў альбо вельмі ангажаваных людзей. Гісторыя хаця б апошніх 100 гадоў паказвае, што журналісты часта становяцца палітыкамі, а палітык, які адначасова не з’яўляецца журналістам, не заўсёды можа дасягнуць поспеху ў сваёй вобласці. Можна пералічыць дзесяткі прыкладаў, калі адбывалася дыфузія, змешванне гэтых заняткаў, і гэта прыносіла вельмі добры плён.
Журналістыка і палітыка — гэта часткі жыцця. Калі жыццё падганяецца пад нейкую формулу ці схему, у такіх стэрыльных умовах заўсёды з’яўляюцца мёртванароджаныя праекты і ідэі. Я аднолькава добра пачуваўся і ў палітыцы, і ў журналістыцы. Мая журналістыка вельмі ўдала дапаўняла мае магчымасці як палітыка, і наадварот, мой досвед патрэбны і там, і там.
— Вы стваралі газету «Пагоня», калі былі дэпутатам. Яна была больш інструментам вашага палітычнага ўплыву ці вам проста хацелася заставацца ў журналістыцы?
— Чалавека немагчыма падзяліць. Хто я, футбаліст, у якога правая нага добра выконвае ўдар у дзявятку, ці я чалавек, які добра ўмее гатаваць блінчыкі? Гэта заўсёды комплекс. Таму газета была адначасова і інструментам уплыву, і інструментам інфармавання, і інструменатам фармавання грамадскай думкі. Інакш не паўставалі б такія праекты.
«Пагоня» паўстала як выражэнне памкненняў тысячаў людзей. Былі людзі, якія былі зацікаўленыя ў аб’ектыўнай незалежнай інфармацыі, былі людзі, якія хацелі, каб гэта было па-беларуску, былі кадры, якія маглі рабіць якасную журналістыку, пры тым не горшую, чым тую, якую рабілі так званыя нашыя апаненты, якія размаўлялі пра нейкую абстрактную журналістыку ў беспаветранай прасторы.
«Пагоня», падабаецца гэта камусьці ці не, была адлюстраваннем мяне"
— Газета «Пагоня» друкавала даволі вострыя крытычныя матэрыялы. Напрыклад, першай надрукавала антыкарупцыйны даклад дэпутата Вярхонага Савета 12 склікання Сяргея Антончыка, у той час калі іншыя газеты выходзілі з белымі плямамі. На тое, што вы былі такімі смелымі, уплывала тое, што вы былі дэпутатам?
— Думаю, тут першасныя асаблівасці характара. Не залежыць ад таго, ты дэпутат ці не маеш дэпутатскага мандату. Калі ты бачыш сітуацыю па-свойму і маеш матывацыю данесці да людзей гэтую візію, то ты будзеш рабіць гэта залежна ад таго, які ў цябе тэмперамент, выхаванне, характар.
«Пагоня», падабаецца гэта камусьці ці не, гэта адлюстраванне мяне. Дзесьці на дабро, дзесьці на шкоду, я чалавек даволі прасталінейны, не вельмі гнуткі. Калі глядзець на журналісцкую дзейнасць, то гэта праяўлялася ў крытычным падыходзе да ўсяго. Добра гэта ці кепска — я б не ацэньваў у такіх катэгорыях, бо калі браць журналістыку, добра — гэта тое, што дайшло да людзей і пазітыўна паўплывала на грамадства.
Калі браць мяне як асобу, мой крытычны падыход і з’едлівасць, калі адным словам можна і прыбіць, і закапаць чалавека, мне як асобе прыносіла шмат кепскіх вынікаў. Але тут трэба выбіраць: ці ты робіш тое, як ты бачыш сітуацыю, ці ты пачынаеш падкладвацца пад нейкія сітуацыі, хлусіць і выкручвацца.
— Вы нават паказалі жэстам, як напэўна «прыбівалі» б словам. Наколькі ведаю, вы самбіст?
— Так.
— А вам гэта якім-небудзь чынам у журналістыцы ці палітыцы дапамагала?
— Тое, што я самбіст, гэта хутчэй адлюстраванне майго характару. Некалькі разоў я хадзіў на трэніроўкі па каратэ — і гэта не адпавядала майму ўнутранаму стану, тэмпераменту. А самба — гэта было маім. Як і журналістыка. А як у журналістыцы можа дапамагчы самба?
— Адбівацца ад міліцыянераў, напрыклад, выцягваць дэпутатаў з залы. Узгадаем, напрыклад, як украінскія палітыкі ў Вярхоўнай Радзе часам мутузяцца.
— У мяне ёсць фотаздымак Сяргея Грыца: стаіць адзін з дэпутатаў, насупраць стаю я, такі рашучы, я яшчэ тады паліў, з ноздраў валіць дым. Мала не хапіла, каб узяць чалавека за грудкі. Дзякуй Богу, я стрымаўся. Таму магу з гонарам сказаць: мае заняткі самба ніяк не паўплывалі на мае заняткі палітыкай і журналістыкай.
— Падчас нашай размовы склалася ўражанне, што ў тыя часы творчыя людзі былі лакаматывам зменаў у краіне. Як да вас у «Пагоню» прыходзілі новыя людзі? Ці вы самі іх дзесьці знаходзілі?
— «Пагоня», як любы жывы арганізм, расла і развівалася. Пачыналася з таго, што некалькі прафесійных журналістаў паспрабавалі зрабіць газету. Людзі былі вельмі розныя і непрыцертыя адзін да аднаго.
Журналістыка гэта вельмі ідывідуальная праца. Гэта вялікая таямніца, як з набора 33 літар у алфавіце з’яўляецца артыкул, які знаходзіць водгук у тысячы людзей. Накідаць на старонкі як у адну бочку якасных матэрыялаў не азначае зрабіць якасную газету. Газета — гэта жывы арганізм, у якім усё павінна быць сбалансавана і дастаткова: і перчынка, і капустачка, і бульбачка.
У 1992 ці 1993 годзе я зразумеў, што людзей, якія мне патрэбны, на вуліцы не ўзяць. І разам з тым я бачыў, якія цікавыя людзі прыходзяць, уюцца вакол «Пагоні», ім было гэта цікава. Фактычна Школа Маладога Журналіста, якую запачаткаваў Вітаўт Руднік, паўстала ў «Пагоні» як інструмент, каб знайсці кадры, выгадаваць журналістаў у сваім інкубатары. Пазней гэта стала такім прыгожым і самадастатковым праектам, што я ў захапленнем назіраў, што з гэтага атрымалася.
Было некалькі хваляў, «прызываў» у «Пагоню». Напрыклад, сярод першых быў «прызыў» гісторыкаў - Вітаўт Руднік, Уладзімір Хільмановіч і іншыя. Затым падцягваліся навучэнкі і навучэнцы ШМЖ, якія рабілі свае газеткі ў гімназіях, і ў нас маглі стаць на прыступку вышэй. І мы фармавалі яшчэ не да канца сфармаваных журналістаў. Яны былі асобамі, але ў плане журналістыкі іх трэба было яшчэ кшталціць.
[irp posts="3411″ name="15 гадоў таму ўлады закрылі гродзенскую газету «Пагоня""]
Вельмі нечакана для сябе я прачытаў інтэрв'ю Сяргея Харытонава на «Свабодзе». Я памятаю прыгожую маладую кабету, чарнявенькую, сімпатычную, якая прывяла з сабой маленькага хлопчыка. І гэта быў Сяргей Харытонаў. Ён прыходзіў, сядзеў, назіраў, быў вельмі бойкім і харошым хлопцам. Сёння ён расказвае, што вырас пры газеце «Пагоня». І робіць сёння вельмі цікавы журналісцкі праект.
Я з гонарам назіраю за людзьмі, якія прайшлі праз газету, якія спрычынілся да таго, каб зрабіць газету як вынік каманднай гульні. Так, газета — гэта адлюстраванне майго тэмпераменту і характару, але кожны асобны бок гэтай з’явы рабіўся і фармаваўся абсалютна самадастатковымі, таленавітымі людзьмі.
Калі «Пагоня» была вымушана скончыць сваё існаванне, ніхто не прапаў. Гэта паказчык таго, якія, з аднаго боку, яны моцныя, з другога боку, які моцны быў штурўок закладзены «Пагоней».
— Калі паглядзець першыя нумары «Пагоні», заўважна, што яна стваралася як сучасная гарадская газета для шырокага кола чытача. Напрыклад, там можна знайсці вялікую колькасць дробных цікавых навін, крыжаванку і праграму тэлеперадач. Але чаму ў аздабленні першай старонкі і ў загалоўках выкарыстоўваўся такі дзіўны колер — ліловы?
— Гэта называецца «я яго зляпіла з таго, што было». На жаль, стан паліграфіі ў тыя часы быў не найлепшым. Гродзенская друкарня была адзінай, куды камуністы не ўкладалі грошай. Не ведаю — чаму.
Ужо потым, гадоў праз пяць, у сярэдзіне 90-х, закупілі адсталыя індыйскія машыны, якія друкавалі ў чатыры колеры. А тады метадам знакамітага тыка змешвалі фарбы, каб атрымаць чырвоны, але атрымаўся ліловы. Але гэта частка нашай гісторыі, паказчык таго, у якіх умовах нам прыходзілася рабіць газеты.
«Падчас судоў над „Пагоняй“ улада дасягнула адваротнага выніку»
— Падчас выбарчай кампаніі ў 2001 годзе супраць газеты была ўзбуджана крымінальная справа за паклёп на прэзідэнта. 12 лістапада Вышэйшы гаспадарчы суд вынес рашэнне спыніць выхад «Пагоні», а ўлетку наступнага 2002 года вас разам з журналістам газеты Паўлам Мажэйкам асудзілі да абмежавання волі. Гэта гісторыя стала паказальнай дэманстрацыяй сапраўднай журналісцкай салідарнасці. Сёння суды над журналістамі нагадваюць канвеер, але няма той вастрыні і рэакцыі грамадства, як ў часы «Пагоні». Як вы лічыце — чаму?
— Адзін забіты — гэта трагедыя, а сотні забітых — ужо статыстыка. Мы былі аднымі з першых у гэтым канвееры журналісцкіх смерцяў. Відаць, паўплывала вастрыня адчування гэтай несправядлівасці, свежасць гэтага абурэння.
«Пагоня» карысталася вельмі вялікім попытам. У Гродне газета раскупалася накладам 12 тысяч экзэмпляраў. Пра газету ведалі і ведаюць дагэтуль. Літаральна ўчора я заходжу ў краму, побач спыніўся аўтамабіль, выйшаў малады чалавек, ну як малады — гадоў пад 40, і спытаў - вы Мікола Маркевіч? Скажыце, калі вернецца «Пагоня»? Уявіце, а газета не існуе ўжо 16 гадоў!
І яшчэ, пэўна, тут сваю ролю адыграла якасць чалавечага матэрыялу. Быў вельмі вялікі супраціў. Ён быў настолькі маналітным і ўплывовым, што калі-небудзь пра гэта нехта напіша. Калегі-журналісты з іншых выданняў, калі пабачылі, што ідзе татальнае знішчэнне «Пагоні», робіцца ўсё, каб замаўчаць гэту неабвешчаную вайну і забойства газеты, ладзілі лятучыя пікеты. Каля крамы «Баторыя» выходзяць на 5−6 хвілін, іх заграбаюць, і пакуль іх кідаюць у варанок, у гэты час на прыступках аблвыканкама выходзяць чацвёра наступных. І такіх пікетаў было каля 8, калі не памыляюся. Гэта сапраўдны ўзор журналісцкай салідарнасці, які трэба будзе вывучаць на новых факультэтах журналістыкі, якія раней ці пазней паўстануць у Беларусі.
Для мяне асабіста такім сімвалам супраціву была дзяўчына са Школы маладога журналіста, калі не памыляюся, Вольга Арцёменка. Я прысутнічаў фактычна на ўсіх судах над людзьмі, якія выступалі ў абарону «Пагоні» — гэта быў мой абавязак.
На першых судах некаторыя людзі адмаўляліся ад таго, што ўдзельнічалі ў пікетах. Шоў канвеер, за падтрымку «Пагоні» асуджалі дзясяткі людзей. Гэтая дзяўчына была пятай ці шостай. Суддзя пытае «Гэта вы на відэа з пікету?» — «Я». — «А чаму вы тут, такая маладая, сімпатычная, на пікеце?» — «Таму што я абураная, што дзяржава робіць злачынства супраць журналістыкі, свабоды слова і майго права атрымліваць аб’ектыўную і даставерную інфармацыю, таму я выйшла пратэставаць». Я проста здымаю шляпу перад ёй. Магчыма, яна дае ключ — у Гродне жывуць асаблівыя людзі. Гэта горад са знакам якасці.
Тады ва ўладаў былі свае задачы: яны адпрацоўвалі механізмы ўдушэння і кантролю над свабодай слова. Не ведаю, ці вымяралася гэта ў іх статыстыцы, справаздачах праз год і пяць гадоў, адсутнасць жа «Пагоні» таксама нейкім чынам паўплывала на грамадскую сітуацыю ў Гродне.
Але на мой погляд, у той час улада дасягнула адваротнага выніку. Бо такога яднання і салідарнасці я не бачыў пазней, напрыклад, падчас працэсаў, калі знішчалі іншыя газеты, больш вядомыя — газету «Рабочы» у Мінску, тое, што засталося ад газеты майго сябра Ігара Герменчука «Свабода».
«На „хіміі“ я ўпершыню зразумеў, што такое малітва»
— Пасля таго, як вы адбылі пакаранне на «хіміі» у Асіповічах за «паклёп на прэзідэнта», у інтэрв'ю вы часта жартаўліва казалі, што ніколі так добра не жылі, як тады, калі былі зэкам. Наколькі ведаю, на «хіміі» вы дапамагалі будаўніцтву баптысцкага храму. Чаму вы заняліся менавіта гэтым?
— Я ўвесь час быў і застаюся вельмі актыўным чалавекам, які не можа займацца чымсьці адным. Гэтая энергія, якія бурліла і патрабавала выйсця, патрабавала быць сярод людзей, на нешта ўплываць, нешта рабіць. Гэта адна з прычын.
З другога боку, гэта даўно заўважана, падчас нейкіх выпрабаванняў - у турме, на «хіміі» — многія людзі звяртаюцца да Бога, да асэнсавання таго, хто ты ёсць і дзеля чаго ты існуеш.
Гэты чалавек размаўляў адной са мной мовай. Не толькі ў прамым сэнсе — па-беларуску, але і ў звароце да Бога. У такім узросце я ўпершыню зразумеў, што такое малітва. Кожны дзень перад тым, як пачаць будаўніцтва, мы спачатку дзякавалі Богу. Напэўна, гэта выглядала збоку дзіўна: стаяць два зэкі, адзін былы, другі цяперашні, і дзякавалі Богу за дзень сённянші, за тое, што даў усмешкі, настрой, магчымасць папрацаваць.
«Пры першым зручным моманце беларушчына і незалежная журналістыка праб’ецца скрозь асфальт. Гэта закон жыцця»
— Пасля вызвалення вы казалі, што ёсць людзі, якія жадаюць аднавіць «Пагоню». Падчас нашай размовы расказалі, што і зараз — спыняецца аўто, выходзіць чалавек і пытае, калі будзе «Пагоня». І вы спрабавалі адрадзіць газету — я кажу пра выданне «Дзень», апошні наклад якога, надрукаваны ў Смаленску, арыштавалі. Ці адродзіцца калі-небудзь «Пагоня»? Ці журналістыка настолькі пайшла наперад, што ў такой газеце сёння няма патрэбы?
— Куды б не пайшла журналістыка, яна павінна будзе адказваць на самыя балючыя пытанні і праблемы таго часу, у якім яна жыве. «Пагоня» не ўзнікла ў космасе з беспаветранай прасторы. Газета мела сваіх ідэйных і прафесійных папярэднікаў - якія выходзілі таксама пад іменем «Пагоня».
Са мной ці без мяне, такая з’ява як «Пагоня» будзе адроджаная. Пры першым зручным моманце беларушчына і незалежная журналістыка праб’ецца скрозь асфальт. Гэта закон жыцця.
Ніякі жандарм, ніякая турма, ніякія драконаўскія законы не здолеюць гэтаму нічога супрацьпаставіць. Я спадзяюся, што гэта здарыцца яшчэ пры маім жыцці, і я яшчэ вазьму чынны ўдзел у адраджэнні сродкаў массавай інфармацыі, якія яшчэ паслужаць гродзенцам і беларусам.
— У 2005 годзе вы ўваходзілі ў лік асоб, якія адраджалі «Радыё Рацыя». Чаму праз некаторы час вы адышлі ад гэтых медыя?
— Ты можаш эфектыўна працаваць тады, калі бачыш, што рэалізуюцца твае ідэі, калі ты бачыш, што тое, што ты робіш, грае на тваё бачанне сітуацыі. У маім выпадку я не меў магчымасці ўплываць належным чынам на фармаванне рэдакцыйнай палітыкі і іншых момантаў, звязаных са станаўленнем гэтых СМІ.
Гэтыя праекты як этап майго жыцця з’яўляюцца вельмі дастойнымі і яшчэ зоймуць належнае месца ў гісторыі беларускай журналістыкі. Нашы дарогі разышліся, і ў гэтым няма нічога дзіўнага. Любы чалавек павінен рабіць толькі тое, што прыносіць яму маральную сатысфакцыю. Калі гэтага няма, то патрэбна кідаць і пачынаць займацца іншай справай. Іначай нічога не атрымаецца.
— Зараз вы займаеціся пасажырскімі перавозкамі. Але вы б былі гатовыя вярнуцца ў актыўную журналістыку?
— Я як стары палкавы конь, які як толькі чуе гук трубы — адразу гатовы біць зямлю капытам. У мяне зараз ёсць фантомныя болі. Мне сніцца, як я ўдзельнічаю ў абмеркаванні матэрыялаў, падвядзенні нейкіх вынікаў, выдачы заданняў. Я не ведаю, ці гэтыя фантомныя болі чымсьці скончацца, але гэта прымушае мяне заўсёды памятаць пра тое, што ёсць справы, якімі мне хацелася б займацца не 24 гадзіны ў суткі, як я займаюся цяпер, а хаця б 25 — таму што без абеда.
