Гродзенскія кантралёры — самыя суровыя, а пасажыры — самыя дружныя. Квіток можна на выхадзе з транспарту перадаць іншаму або «папрасаваць» дома. На сваіх пастаянных маршрутах можна запомніць нумары аўтобусаў і камбінацыі дзірачак, якія прабіваў кампосцер.
Да канца года ўсе гэтыя легенды і лайфхакі сыдуць у мінулае разам з кампосцерамі з гарадскога транспарту. Моладзь навіне ўзрадавалася, старэйшае пакаленне сказала «сышла эпоха», а рэдакцыя Hrodna.life сабрала настальгічныя ўспаміны гараджан аб тым, як талончыкамі ў Гродне «ламалі сістэму». А яшчэ мы спыталі ў псіхалагіні Вольгі Вялічкі, чаму людзям так хацелася падмануць дзяржаву.
Традыцыя перадаваць талончык на выхадзе з транспарту пайшла менавіта з Гродна. Рэдакцыя Hrodna.life не сцвярджае, што гэта жалезны факт, але такое прызнаюць нават мінчукі. Многія, хто прыязджаў у Гродна турыстам, потым расказвалі дома, як ім перадавалі талончыкі пры ўваходзе ў аўтобус. Ды і вы самі, мусіць, не раз знаходзілі талончык на сядзенні ля кампосцера. Як той казаў, дробязь, а прыемна.
У 2007−2008 гадах была нават асобная тэма на Гродзенскім форуме, прысвечаная перадачы талонаў наступным пасажырам. Заўсёднікі форуму абмяркоўвалі гэтую практыку і запусцілі галасаванне — 77% удзельнікаў яе падтрымлівалі. «Аддаваць талон гэта правільна… Дзяржава ад гэтага не страціць ды і цэны занадта паднімаюць», — пісаў карыстач Matroskin.
«Не тое, каб людзі хацелі скрасці ў дзяржавы, хутчэй імкнуліся захаваць сваё, — тлумачыць гродзенскі феномен псіхалогія Вольга Вялічка. — У нас так даўно склалася, што якой бы не была дзяржава, у яе ўсё роўна былі свае інтарэсы. Адсюль і „тутэйшасць“, як форма салідарнасці людзей, падтрымаць адзін аднаго, калі да дзяржавы няма даверу».
Для тых, хто звык правяраць, а не давяраць, быў свой спосаб праверыць перададзены талончык. Трэба было заўсёды насіць з сабой якую-небудзь паперку, каб прабіць і зверыць размяшчэнне дзірачак.
Гэтым жа лайфхакам карысталіся і тыя, хто рэгулярна ездзіў па адным і тым жа маршруце, напрыклад, на працу. Таму што некалькі разоў у дзень на канчатковых прыпынках вадзіцелі мянялі пласцінкі ў кампосцерах і прабітыя дзірачкі размяшчаліся па-іншаму.
Яшчэ адзін спосаб зэканоміць на талончыках — запомніць не толькі камбінацыю кампосцера, але і гаражны нумар аўтобуса. Прыехаў раніцай на працу на 41-м з гаражным нумарам 89 з талончыкам «3−3-1» і дадому ехаць яго чакаеш — вось і не трэба прабіваць лішні талончык.
«Зразумела, што гэта было не пра грошы, — кажа Вольга, — Не так ужо дорага і каштаваў праезд у гарадскім транспарце. Праехаў без талончыка і шчаслівы — гэта аб тым, што ўдалося абысці сістэму, прыдумаў спосаб выйсці з матрыцы, праявіў крэатыўнасць. Людзям з развітых краін будзе складана гэта зразумець».
Асабліва ашчадныя маглі выкарыстоўваць талончык некалькі разоў. Для гэтага патрэбны былі малако ці вада і прас. Квіток замочвалі ў вадкасці, а потым прапрасоўвалі, каб не было відаць адтулін. Але такі спосаб мог працаваць максімум адзін раз.
Быў варыянт і без вады — трэба было проста акуратна кампаставаць, каб апарат не дзіравіў талон наскрозь, а пакідаў толькі ўвагнутасці, тады прасаванне праходзіла хутчэй.
Былі свае спосабы абысці сістэму і ў тых, хто купляў праязныя. Гродзенцы збіралі па некалькі праязных, склейвалі іх і дзіраколам пакідалі пракол на патрэбным месцы. Але трэба было класці яго ў адмысловую кішэню ў кашальку, каб колькасць праязных не выклікала пытанняў. Таксама асабліва праніклівыя размяркоўвалі праязныя разам так, каб дзірка на старым праязным была ўнізе, а новая ўверсе, такім чынам можна было адцягнуць увагу кантралёра.
Відаць таму ў Гродне забаранялі ламінаваць праязныя — бо гэта спрашчала іх падробку.
З перапрабітымі талончыкамі і праязнымі звязаны і жарты пра кантроль у гродзенскім транспарце. «Тры, два, паўтара…на выхад, калі ласка», — прыкладна так маглі казаць кантралёры, калі падазравалі, што талончык выкарыстаны паўторна. Тады даводзілася апраўдвацца, што кампосцер «зажаваў» талончык і дастаць, не пашкодзіўшы, было немагчыма.
Пра строгасць гродзенскіх кантралёраў таксама хадзілі легенды. І гэта — адваротны бок салідарнасці пасажыраў, лічыць псіхалагіня.
«Усё імкнецца да раўнавагі. У адказ на высокую салідарнасць людзей з’яўляецца і імкненне сістэмы гэтую салідарнасць кантраляваць. Чым больш людзі імкнуліся быць незалежнымі, тым больш дзяржаўныя сістэмы спрабавалі заціскаць гайкі. Тут прамая заканамернасць».
На тым жа Гродзенскім форуме з 2011 па 2017 гады была жывой тэма «Беспредел контролеров», дзе гараджане абмяркоўвалі некарэктныя, з іх пункту гледжання, паводзіны супрацоўнікаў кантролю. Дыскусія разраслася на 28 старонак!
«Не паважаю гэтую прафесію. З голаду памірала б, але не пайшла б у кантралёры. Для такой працы трэба мець адмысловы характар», — пісала карыстальніца gulzar. «Умовы для аплаты не створаны. Затое створаны ўмовы для збору штрафаў», — ацэньваў сітуацыю іншы карыстальнік.
Чытайце таксама: «Сардэчна запрашаем у электронны канцлагер». Замене кампосцераў у гродзенскім транспарце ўзрадаваліся не ўсе
Тым, хто стаяў каля акна кіроўцы ці ля кампосцера, заўсёды было чым заняцца. Тыя, што бліжэй да кіроўцы, усю паездку перадавалі за праезд, а потым назад рэшту з талончыкамі. А каму «пашанцавала» стаяць ля кампосцера, прабівалі талончыкі для тых, хто не мог сам дацягнуцца.
У новых сістэм аплаты праезду стане менш абыходных шляхоў для праезду «зайцам». Такія падыходы сучасныя і запатрабаваныя ў свеце, кажа Вольга Вялічка: «Там, дзе людзі давяраюць дзяржаве, яны і падаткі плацяць без утойвання, і праезд аплачваюць, усведамляючы, што робяць гэта для сябе».
У Беларусі пакуль сітуацыя іншая. Тое, што павялічваецца колькасць кіберзлачынстваў, пацвярджае, што людзі гатовы аддаваць грошы ашуканцам і давяраць каму заўгодна, але не дзяржаве.
«Людзі думаюць, як выжываць, шукаюць, як захаваць нешта для сябе, не аддаць нешта дзяржаве. Гэтым і карыстаюцца ашуканцы. Пакуль не будзе даверу паміж грамадзянамі і краінай, гэтая сітуацыя будзе паўтарацца».
Чытайце таксама:
У міжваенны час Гродна набыло незвычайную славу. Горад стаў месцам прыцягнення незвычайных турыстаў - тых,…
Ці хапае ў цэнтры Гродна прадуктовых крам? Спрэчкі наконт гэтага выклікала адкрыццё на перакрыжаванні Савецкай…
Прыбраныя ялінкі, свечкі, навагоднія вянкі і гірлянды, аксаміт, светлы ці цёмны фон на выбар. Гродзенскія…
Улады стварылі новую платформу “меркаванне.бел”. Яе пазіцыянуюць як анлайн-пляцоўку, на якой кожны зможа ў вольнай…
Калекцыя адзення гродзенкі Кацярыны Карлацяну дэбютавала гэтай восенню на Парыжскім тыдні моды. А пачыналася ўсё…
Гродзенец Раман Нагула амаль паўжыцця працуе з дрэвам. Школьнікам ён пачынаў з бейсбольных біт, а…