Люди и дела

«З асаблівай жорсткасцю». Чаму беларусак б’юць і забіваюць — мужы, сужыхары, сваякі і сябры

Амаль кожная пятая жанчына ў Беларусі сутыкалася з фізічным гвалтам. Іх цягаюць за валасы, штурхаюць, б’юць і нават забіваюць. Звычайна агрэсію ў адносінах да жанчын праяўляюць мужчыны з самага блізкага кола. Чаму? Таму што могуць. Закона Аб супрацьдзеянні хатняму гвалту няма, а дэманстраваны ўзровень жорсткасці з боку дзяржавы расце.

В Telegram-канале «Тётя Ира разрешила» абмеркавалі праблему з гендэрнай даследчыцай, псіхалагіняй і актывісткай з Цэнтра падтрымкі жанчын.

У 2019 годзе МУС паведамляла аб 2541 злачынствах, учыненых у дачыненні да членаў сям'і. З іх 91% здзейснілі мужчыны і 8,5% - жанчыны. У 2020 паведамлялі пра 2200 злачынстваў. Поўных дадзеных за 2021 год у сеціве няма. Па 2022-му апублікавалі толькі параўнальныя дадзеныя. Там пазначана, што колькасць злачынстваў, звязаных з гвалтам у сям'і, вырасла на 4%.

Забойства жанчын — пастаянная тэма ў навінах

У аграгарадку Карма Гомельскай вобласці ў кастрычніку 2022 мужчына забіў сваю 38-гадовую жонку і яе 73-гадовую цётку. На целах загінулых жанчын эксперты выявілі множныя колата-рэзаныя раны, удары, абдзерыны. Годам раней гэтага мужчыну ўжо прыцягвалі да адказнасці за пагрозы жонцы.

«Ён нанёс жонцы не менш за пяць удараў нажом па розных частках цела, у тым ліку ў вобласць грудной клеткі. Жанчына памерла на месцы. Трагедыя адбылася на вачах малалетніх дачок», — пішуць у навінах пра забойства жанчыны ў Крычаве, якое адбылося ў жніўні 2022 года.

Такія навіны ў Беларусі - не навіна. Адна з прычын жорсткага гвалту ў адносінах да жанчын — гендэрныя стэрэатыпы. Мужчыны лічаць, што гэта іх права — кантраляваць. Калі ім аказваюць супраціў ці не падпарадкоўваюцца, то галоўным аргументам становіцца сіла. І - фізічны гвалт.

Па даследаванні, якое ў 2022 годзе правяла Вікторыя Лаўранюк, больш за 50% жанчын турбуе магчымасць фізічнага або сэксуальнага гвалту. Сярод жанчын, якія жывуць у Беларусі, за апошні год 18% падвергліся фізічнаму гвалту.

А што мне за гэта будзе?

«У грамадстве ёсць „запыт“ на гвалт, — кажа псіхолаг Кацярына Н*. — Дзяржаўныя інстытуты і ўлада гэты запыт падтрымліваюць. Больш за тое — самі яго рэалізоўваюць. А далей сістэма капіюе сябе: калі тым, хто ва ўладзе, можна дапускаць гвалт, атрымліваецца, што і „простаму чалавеку“ можна гвалтам дэманстраваць сваю перавагу. У Беларусі няма закону аб абароне ад хатняга гвалту. Захоўваецца падтэкст, што фізічны гвалт у сям'і - гэта нармальна, што б’е — значыць любіць. У прынцыпе: „А што мне за гэта будзе?“. І здаецца, што не будзе нічога. У такіх умовах, калі чалавек не навучаны задумвацца аб наступствах сваіх дзеянняў, ён паступае, як быццам усё дазволена».

Гендэрная даследчыца Вікторыя Лаўранюк таксама звязвае становішча спраў з нармалізацыяй гвалту ў грамадстве.

«Калі людзі бачаць, што гвалт з боку сілавых структур, міліцыі і іншых людзей ва ўладзе дазволены, і нават самыя крайнія яго формы не караюцца, яны прыносяць гэты гвалт „дадому“. Калі ў краіне не існуе ніякай рэальнай сістэмы абароны пацярпелых, агрэсары ведаюць — за гвалтам не будзе ніякага пакарання: ні сацыяльнага, ні юрыдычнага».

Слабых б’юць часцей

П’яны сын прыйшоў у дом да бацькоў і зладзіў скандал праз тое, што глядзець па тэлевізары. Ён пачаў біць бацьку, а потым і маці. Бацька ад страху ўцёк і схаваўся ў хляве. Маці не магла хадзіць праз хваробу — сын збіваў яе да смерці. Раніцай яна памерла. На целе 76-гадовай жанчыны выявілі сляды 81 траўматычнага ўздзеяння. Пра гэты выпадак у Віцебскай вобласці паведаміў Следчы камітэт у сакавіку 2023 года.

Вікторыя Лаўранюк адзначае ў сваёй працы, што часцей за ўсё фізічнаму гвалту падвяргаліся жанчыны ва ўзросце 45−54 гадоў. А калі ў жанчыны ёсць захворванні, якія абмяжоўваюць фізічныя магчымасці, то імавернасць фізічнага гвалту ў дачыненні да яе ўзрастае да 67% і адзначаецца большай жорсткасцю.

«У Беларусі жанчыны з узростам страчваюць свой сацыяльны капітал, — кажа псіхадог Кацярына Н. — Паглядзіце, якіх жанчын афіцыйная прэса прапануе нам у якасці ролевых мадэляў? У першую чаргу жанчына — гэта маці. Лепш — калі шматдзетная. Значнасць жанчын вызначаюць магчымасцю нараджаць дзяцей. Таму з гадамі „каштоўнасць“ жанчын падае, і яны з большай імавернасцю могуць падвяргацца гвалту».

Тое, што пацярпелыя часта вельмі доўга знаходзяцца ў траўмавальнай сітуацыі, пакуль не звернуцца па дапамогу, Стася, актывістка з Віцебска, тлумачыць проста: «Мяняць нешта бывае яшчэ страшней, чым змірыцца. Складана вырашыцца на гэты крок, прасцей прыдумаць прычыны, чаму гэта не гвалт. Растлумачыць сабе, што гэта выпадковасць, што ён выправіцца і ўсё наладзіцца». Стася — валанцёрка аднаго з цэнтраў падтрымкі для жанчын. Паводле яе слоў, 60% тых, хто звярнуўся па дапамогу пры апытанні, адзначалі, што пацярпелі ад фізічнага гвалту або былі яго сведкамі.

Страшна страціць кантроль

Муж нанёс жонцы не менш за 26 удараў нажом, сякерай і іншымі прадметамі па розных частках цела. Ад атрыманых пашкоджанняў жанчына памерла на месцы. Пра расследаванне гэтай справы паведаміў у сакавіку 2023 года Віцебскі абласны суд. Прычына сваркі, якая прывяла да смерці жанчыны, простая. Яна сказала мужу, што хоча з ім развесціся.

«Сітуацыя, калі жанчына пачынае верыць, што яна вартая жыць камфортнае жыццё і самастойна выбіраць мэты, разбурае сістэму дыскрымінацыі. Каб вярнуць жанчын у падпарадкаванае становішча, выкарыстоўваецца гвалт. Ён замахваецца на самыя базавыя правы: права на жыццё і права на бяспеку, — тлумачыць Вікторыя Лаўранюк. — Гвалт — гэта спосаб кантролю».

«Палітыкі і дзяржаўныя медыя пастаянна „заганяюць“ жанчын у традыцыйную ролю, дзе яна павінна трываць, падпарадкоўвацца і адмовіцца ад уласнага голасу, — кажа Кацярына Н. — Ролевыя мадэлі жанчыны-кіраўніцы, паспяховай прадпрымальніцы, вучонай у афіцыйнай рыторыцы практычна адсутнічаюць. Запыт на тое, каб жанчына выйшла з традыцыйнай ролі, пакуль не так шмат. Як з боку мужчын, якія баяцца фемінізму, так і з боку жанчын, якія не заўсёды могуць салідарызавацца і падтрымліваць жаночую павестку».

Ці можна спыніць гвалт супраць жанчын?

Сусветная практыка барацьбы з гендэрна абумоўленым гвалтам паказвае, што падыходзіць да рашэння трэба з двух бакоў. З аднаго — арганізоўваць дапамогу для пацярпелых жанчын, з другога — ствараць праграмы працы з асобамі, якія здзяйсняюць акты гвалту ў адносінах да жанчын.

Прадухіленню хатняга гвалту спрыяюць таксама прававыя і адукацыйныя меры. Але закон Аб супрацьдзеянні хатняму гвалту ў Беларусі так і не прыняты, а грамадскія арганізацыі, якія займаліся гендэрнай асветай і аказвалі дапамогу пацярпелым ад хатняга гвалту жанчынам, ліквідаваныя.

Чытайце таксама:

Падзяліцца

Апошнія запісы

«Пабачыць Гродна — і памерці». Як наш горад стаў міжваеннай «сталіцай самагубцаў»

У міжваенны час Гродна набыло незвычайную славу. Горад стаў месцам прыцягнення незвычайных турыстаў - тых,…

21 лістапада 2024

«Нармальны быў гастраном — цяпер там прадаюць шпалеры». Ці хапае крамаў у цэнтры Гродна?

Ці хапае ў цэнтры Гродна прадуктовых крам? Спрэчкі наконт гэтага выклікала адкрыццё на перакрыжаванні Савецкай…

21 лістапада 2024

Дзе арганізаваць святочную фотасесію? Гродзенскія студыі ўжо падрыхтавалі навагоднія лакацыі

Прыбраныя ялінкі, свечкі, навагоднія вянкі і гірлянды, аксаміт, светлы ці цёмны фон на выбар. Гродзенскія…

19 лістапада 2024

«Перад выбарамі - спрыяльны час для петыцый». Як прымусіць чыноўнікаў вырашаць праблемы і чаму новая пляцоўка «меркаванне.бел» для гэтага не пасуе

Улады стварылі новую платформу “меркаванне.бел”. Яе пазіцыянуюць як анлайн-пляцоўку, на якой кожны зможа ў вольнай…

15 лістапада 2024

«У Гродне жывуць тыя яшчэ „шалёныя імператрыцы“». Стваральніца брэнда Krikate расказала, як дабралася да парыжскага тыдня моды

Калекцыя адзення гродзенкі Кацярыны Карлацяну дэбютавала гэтай восенню на Парыжскім тыдні моды. А пачыналася ўсё…

14 лістапада 2024

«Першы прыбытак патраціў на станок». Гродзенец у школе выточваў біты, а ў 27 гадоў адкрыў сваю вытворчасць мэблі

Гродзенец Раман Нагула амаль паўжыцця працуе з дрэвам. Школьнікам ён пачынаў з бейсбольных біт, а…

13 лістапада 2024