Хаткі з прычолкамі і дамы з балцкімі шчытамі, разныя ліштвы і сонейкі пад чаротавымі дахамі. Пабачыць такую — даўнюю і аўтэнтычную Беларусь, сёння не так проста. Вёскі пусцеюць, старыя хаты застаюцца без гаспадароў і развальваюцца без догляду. Захаваць іх вырашыў гродзенец Андрусь Андрушкевіч — на сваіх малюнках у Instagram. Стварыць сапраўдны беларускі скансэн, а нават шэсць, па колькасць рэгіянальных архітэктурных адметнасцяў, застаецца пакуль толькі марай. Для Hrodna.life Андрусь расказаў, якім ён уяўляе беларускі скансэн і як стварае свой уласны — маляваны.
Цікаўнасць да вёскі - родам з дзяцінства
Любоў і цікавасць да беларускай вёскі ў Андруся Андрушкевіча — з маленства. Хлопец нарадзіўся ў Гродне, але вялікую частку дзяцінства правёў у бабулі і дзядулі, у вёсцы пад Ваўкавыскам.
«Там чуў старадаўні беларускі гоман, бачыў старыя драўляныя дамы заможных месцічаў. Ды і колеры для мяне тады былі цёплыя, яскравыя. Мабыць, гэта ўсё разам паўплывала на тое, што зараз я вярнуўся да драўлянай спадчыны і пачаў яе даследаваць».
Андрусь ездзіць па вёсках, размаўляе з жыхарамі і вывучае на практыцы архітэктурныя асаблівасці забудовы. Частку малюнкаў робіць на месцы, з натуры, частку — ужо па фотаздымках ці па памяці, седзячы ў цёплым фатэлі дома на вёсцы.
Домік у вёсцы Караліно, што на Гарадзеншчыне — з цудоўным блакітным пасляваенным ганкам. Гэты домік — квінтэсэнцыя шматгадовага развіцця драўлянай архітэктуры на Гарадзенскім Панямонні. Крыніца фота: woodenberg_inst
Чытайце таксама: «Хочацца захаваць дух Гародні». Гродзенец малюе драўляныя будынкі, каб звярнуць увагу на іх лёс
Як розняцца беларускія хаты ад Панямоння да Паазер’я
«Пачаў з паўночна-заходняй Беларусі - Астраўца і літоўска-латвійскага памежжа. Гэты рэгіён моцна хутарызаваны, тут дамінуюць хаты з так званым „балцкім шчытом“ (франтонам): вертыкальнае шаляванне пасяродку пераразае ланцуг з гарызантальных дошак, пасярод якіх знаходзіцца вакенца».
Крыніца фота: woodenberg_inst
Далей было падарожжа на ўсход поўначы, на Полаччыну. «Там мясцовае шаляванне шчыта падобна да Панямонскага, дзе сам шчыт падзелены на чатыры часткі: тры трохкутнікі ды простакутнік. Толькі на Полаччыне два бакавых трохкутнікі зусім малыя, што пераўтварае цэнтральны простакутнік у трапецыю».
Сярод адметнасцяў магілеўскага Падняпроўя Андрусь Андрушкевіч пазначае аскетычнасць архітэктуры. «Тут амаль зусім няма аздобы. Часамі на шчытах можна пабачыць сімвалічнае сонейка». Гомельскае Усходняе Палессе, па яго назіраннях, наадварот, вельмі дэкаратыўнае. «Там разьба па дрэву развівалася нават да 80-х гадоў мінулага стагоддзя».
Месцам архаічнай архітэктуры хлопец называе брэсцкае Заходняе Палессе. «Без карункавай гомельскай разьбы, але ўсё ж дэкаратыўнасць прысутнічае. Пераважна гэта аздоба ліштваў ды шчыта. Ну і фішка ўсяго Палесся — чаротавыя дахі».
Салярны сімвал — сонейка, прыйшоў да нас ад індаэўрапейцаў з тэрыторыі сучаснага Ірану. Гэтая сімволіка разам з традыцыйнымі ўзорамі насельніцтва сучаснай Беларусі стварыла сучасныя ўзоры, якія мы бачым на вышыўках. Палешукі захавалі вернасць гэтаму сімвалу і дадавалі яго на шчыты сваіх дамоў.
Крыніца фота: woodenberg_inst
Гродзенскі рэгіён, ці старадаўняе Панямонне, па архітэктурных асаблівасцях адмыслоўцы дзеляць на Панямонне Гарадзенскае і Панямонне Наваградскае. «Гарадзенскае — больш сучаснае, — тлумачыць Андрушкевіч. — Тут дамы маюць простыя вуглы і шаляваныя шчыты, амаль не сустрэнеш гліняных падлог. Шчыт гарадзенскіх хатаў падзелены на тры трохкутнікі і простакутнік. На Наваградчыне дамінуе вертыкальнае шаляванне. Вельмі часта — з дошчачкамі, заточанымі ўніз. Бярвенні тут часалі, але клалі „ў нахлёст“, як у часы Полацкага княства».
Шчыт (франтон) ашаляваны гарызантальна, што досыць тыпова на поўначы Гарадзеншчыны, у ваколіцах Парэцкіх лясоў. Дом пабудаваны «пагонам», гэта значыць, што ўсе гаспадарчыя пабудовы разам з жыллёвай часткай накрыты адзіным доўгім дахам.
Крыніца фота: woodenberg_inst
Чытайце таксама: Друскенікі: як выглядае драўляная архітэктура за 40 кіламетраў ад Гродна
Беларусі патрэбна шэсць скансэнаў
Сапраўдны скансэн Андрусь наведаў у паўночна-ўсходняй Польшчы, на Варміі. Кажа, што гэта «вельмі добры прыклад таго, як можна захаваць самыя старыя ўзоры драўлянага дойлідства».
Скансэн — этнаграфічны комплекс, вёска-музей пад адкрытым небам. Назва пайшла ад першага ў свеце такога музея ў Швецыі. Зараз там сабрана больш за 150 дамоў, гаспадарчых пабудоваў і вытворчых комплексаў - кузняў, гутаў ці пякарняў, з розных канцоў краіны. Наглядчыкі кожнага дома ці комплекса, адзетыя ў строі эпохі, могуць расказаць, як жылі і працавалі прадстаўнікі розных сацыяльных групаў Швецыі у XVIII — XX стагоддзях.
На пытанне пра ідэальны Панямонскі скансэн хлопец кажа, што ён павінен складацца з хат ХІХ стагоддзя з «прысолкавымі» стрэхамі, і пабудоваў пачатку і сярэдзіны ХХ стагоддзя. Гэта дасць магчымасць прадэманстраваць эвалюцыю беларускага драўлянага дойлідства. «Канешне, было б няблага дадаць і гаспадарчыя пабудовы, але іх вельмі рэдка можна пабачыць». Агулам, на думку Андрушкевіча, варта было б падумаць пра ўласны скансэн для кожнага рэгіёна краіны. Такіх музеяў пад адкрытым небам трэба як мінімум шэсць — Панямонскі, Заходнепалескі, Усходнепалескі, Падняпроўскі, Паазерскі і Цэнтральна-беларускі. «Такім чынам мы захаваем адметныя рысы рэгіёнаў», — лічыць Андрусь Андрушкевіч.
Чытайце таксама: Новый дракон для дома с драконами. Что нарисовала художница за неделю арт-марафона в Новом Свете?
Малюе, каб задакументаваць для нашчадкаў
Пакуль жа Андрусь марыць аб экспедыцыі ў глыбіню Наваградчыны, на мясціны, дзе жылі яго продкі, і малюе вясковыя хаткі.
«Гэта проста нейкае ўнутраннее імкненне. Нешта цягне мяне да даследавання старадаўніх драўлян хат, пазнання іх лёсу. Мае малюначкі - гэта спроба прыцягнуць увагу людзей да нашай бліжайшай гісторыі, якая пакуль што побач з намі, пра якую яшчэ можна даведацца і задакументаваць для нашчадкаў».
Чытайце таксама:
