Гродзенскую фарэль хочуць ахоўваць у рамках міжнароднага праекта. Што цяпер з рэкамі пад Гроднам, дзе яе лавілі рукамі

Рэчышча гарадзенскіх рэкаў жыхары перагароджваеюць камянямі. Рыбе яны робяць вялікую шкоду. Берагі пакрытыя смеццем

Валанцёры ў Горадні хочуць аднавіць папуляцыю фарэлі ручаінавай ў прытоках Нёмана. Гэтая праца можа стаць часткай міжнароднага праекта па ахове ласося ў басейне Балтыкі, піша «Зеленый портал».

Экаактвісты хочуць вярнуць ручаёвую стронгу ў прытокі Нёмана — Ласасянку, Татарку, Чорную і Белую Ганчы, Зарачанку, Пушкарку. Прыкладна з 80-х гадоў мінулага стагоддзя скарачалася яе папуляцыя ў малых рэках пад Гродна, і від, якога раней было багата, сёння трапіў у Чырвоную кнігу.

У лістападзе-снежні ў нераст ласосевых, рыба мае патрэбу ў асаблівай абароне. У гэты час на рэках шмат браканьераў. Валанцёры арганізуюць рэйды і ставяць на берагах фотапасткі. Але гэта толькі частка праблемы, кажа старшыня грамадскага аб’яднання «Экомониторинг» Яўген Філімонаў. Галоўнае — патрэбныя добрыя ўмовы для нерасту ў саміх рэках: чыстае рэчышча, хуткае працягу, натуральны ток вады.

Рэчку падзялілі на надзелы

Разам з Яўгенам Філімонавым журналісты прайшліся па берагах Ласасянкі, Пушкаркі і Зарачанкі, каб зразумець, чаму стронга не можа нераставаць, як раней, што перашкаджае ёй жыць у нёманскіх прытоках.

Каля дамоў ля Зарачанкі - агароджы з дошак, сеткі і нават калючага дроту. Рэчка падзелена на надзелы паміж мясцовымі жыхарамі. Кожны хоча атрымаць свой выхад да вады прама з агарода.

На ствале дрэва замацаваная электрычная разетка: хтосьці падлучае тут помпу. Каб яна добра працавала, узровень вады трэба падняць. Перагароджваюць рэчышча камянямі — і атрымліваюцца невялікія плаціны. Рыбе яны прычыняюць вялікую шкоду. Справа ў тым, што для нерасту фарэлі трэба чыстае дно, пакрытае буйной галькай. Гродзенскія рэчкі цякуць сярод лісцяных лясоў, і любыя перашкоды затрымліваюць апалае лісце, якія пакрываюць дно суцэльным дываном.

На Зарачанцы адпаведных месцаў для нерасту фарэлі не знайшлі: дно было брудным.

Шлях рэкам часта перагароджваюць трубы, бетонныя збудаванні. Гэта не дае рыбе свабодна перамяшчацца ў пошуках зручных для нерасту месцаў. Стронзе перашкаджаюць і бабры, але столькі шкоды экасістэме рэкі, як людзі, яны нанесці не могуць, упэўнены эколаг.

На рацэ Пушкарцы ў кастрычніку эколагі разам з гродзенскімі рыбакамі праводзілі ўборку. Рэчышча пачысцілі ад смецця, разабралі канструкцыі дачнікаў. Цяпер дно чыстае, ёсць месцы, дзе можа нераставаць ручаёвая фарэль.

Нітратаў - у пяць разоў больш за норму

Берагі рачулак спрэс пакрытыя пластом смецця. Непагаддзю яго зносіць у раку. Недалёка ад СТА знайшлі каністры ад бензіну і машыннага алею — такое смецце і зусім небяспечнае, рэшткі хіміі могуць атруціць рыбу. У прыватных дамах людзі ўладкоўваюць сабе бясплатную каналізацыю. Побач са сцёкамі звычайна варта пена — значыць, вада брудная.

У адным з калодзежаў экспрэс-тэст паказвае, што колькасць нітратаў у 5 разоў перавышае норму.

У Ласасянцы фарэль лавілі рукамі

Вызначыць, калі і наколькі зменшылася папуляцыя стронгі ў прытоках Нёмана, немагчыма — такія назіранні не праводзіліся. Але гарадзенцы перадаюць апавяданні аб тым, што яшчэ ў 70-я гады стронга з Ласасянкі даставалі рукамі. Да будаўніцтва ў сярэдзіне ХХ стагоддзя Каўнаскай ГЭС сюды на нераст заходзілі нават ласосі з Балтыкі.

— Цяпер у Ласасянцы фарэль можна сустрэць у верхнім цячэнні — у раёне Брузгов, Бокунов, — распавядае гісторык Андрэй Чарнякевіч. — Але за Каробчыцамі рака ў кепскім стане. Пасля будаўніцтва міні-ГЭС у раёне Дома рыбака плынь замарудзілася, участак да Чахаўшчызны стаў ператварацца ў балота. У горадзе, дзе шмат дачаў і зонаў адпачынку, на рэчку вялікая нагрузка, а цяпер у яе яшчэ вывелі ліўнеўку з новых мікрараёнаў — з вуліцы Суворава і Альшанкі…

Як гісторык Андрэй Чарнякевіч упэўнены, што ў Ласасянкі велізарны культурны і турыстычны патэнцыял. Гэта адна з нямногіх рэліктавых рэкаў Беларусі: яе рэчышча захавалася са старажытных часоў і не пацярпела ў перыяд меліярацыі.

Гродзенскую фарэль хочуць уключыць у міжнародны праект па захаванні ласосевых

Вывучаць праблемы фарэлі ручаінавай гродзенскім эколагам дапамагае вопыт, назапашаны на прытоках Віліі ў Астравецкім раёне. Гэта адзінае месца ў Беларусі, куды кожны год заплываюць на нераст ласосі з Балтыкі. У 90-я папуляцыя была на мяжы знікнення. Дзякуючы працы, якая вядзецца з 2006 года, удалося павялічыць папуляцыю да сотні рыбаў. У 2020 у беларускіх рэках упершыню заўважылі атлантычнага ласося (сёмгу).

Ідэя ахоўваць беларускіх ласосевых належыць эколагу з Гродна, кіраўнічцы арганізацыі «Сябры Нёмана» Ніне Полуцкой. Праект падтрымлівае Міжнародная экалагічная арганізацыя «Кааліцыя Чыстая Балтыка» (Швецыя). Па словах Ніны Палуцкай, ёсць планы пашырыць праект і ўзяць пад ахову ручаёвую стронгу і іншыя чырванакніжныя віды ў гродзенскіх рэках.

У рамках супрацоўніцтва гродзенцы з Беларускага рыбалоўнага клуба зрабілі ў гэтым годзе агляд па дзвюх рэчках — Татарцы і Зарачанцы: апісалі іх праблемы і стан, распавяла Ніна Палуцкая. У планах — сумесная паездка па гэтых і іншых прытоках Нёмана ў Гродзенскім і Сапоцкінскім раёнах.

У Літве ласося прыбралі з Чырвонай кнігі

У Літве дзякуючы дзяржаўнай падтрымцы падобнай праграмы папуляцыю ласося аднавілі — ён стаў звычайным прамысловым відам і ўжо не ўваходзіць у нацыянальную Чырвоную кнігу.

Ахоўваць балтыйскіх ласосяў тут пачалі амаль 20 гадоў таму. Дзяржава прыняла некалькі спецыяльных законаў. Уласнікі млыноў, плацін і іншых падобных збудаванняў абавязаны будаваць рыбоходы, каб не перашкаджаць перамяшчэнню рыбаў.

Ласосевых падчас нерасту абараняюць ад браканьераў не толькі інспектары і валанцёры, але і мясцовыя паліцыя з арміяй. У Літве чысцяць рэкі і нерасцільні, абсталёўваюць новыя. На рацэ Жеймяне пабудавалі рыбзавод для вырошчвання ласасёвай.

Чытайце таксама: Жыхары Ласосна незадаволеныя высечкай дрэў. Леснікі: «Усё законна»