Гарадзенскія ткачыхі цанілі стрыманасць ва ўзорах: як малады ўрач адраджае на Лідчыне ўнікальныя традыцыі ткацтва

Калектыў Лідскага раённага цэнтра культуры і народнай творчасці адраджае ўнікальныя тэхнікі шматніцевага ткацтва Панямоння і стварае калецыі традыцыйнага і сучаснага нацыянальнай адзення, піша «Гродзенская праўда».

Ткацтва адрадзіў малады ўрач

Глянцавыя ўзоры на бялюткіх ручніках і абрусах пераліваюцца на святле перламутравым бляскам, тканіна мяккая і прыемная навобмацак, ад дотыку да прахалоднага глянцаваныя палатна па скуры бяжыць халадок. Менавіта такія — асляпляльна белыя, вытканыя па складанай тэхналогіі ручнікі на пачатку мінулага стагоддзя часта можна было ўбачыць у сельскіх хатах на Гарадзеншчыне. З часам тэхналогія ткацтва была страчаная. Аднак лідскім майстрам удалося адрадзіць забытае рамяство і падарыць яму другое жыццё. А Лідчыне зрабіцца цэнтрам, дзе актыўна развіваецца ручное ткацтва.

Вырабы, якія трымае ў руках майстар па ткацтве Яўген Маркевіч, ідэнтычныя тым, якія рабілі больш за сотню гадоў таму на Панямонні, але створаны ім самім па адноўленых унікальных тэхніках белаўзорчатага шматніцевага ткацтва.

— Ручное ткацтва здаўна было развіта на Гарадзеншчыне. А майстрыхі вёсак Лідскага раёна ў 70−80-я гады мінулага стагоддзя нават выконвалі дзяржаўны заказ — ткалі для фабрыкі мастацкіх вырабаў посцілкі вясёлкавай расфарбоўкі - «дзяружкі». Традыцыя захавалася і цяпер, але ткачыхі маглі навучыць нас толькі простаму пляценню з каляровых нітак. У куфрах у вясковых хатах яшчэ захаваліся абрусы, ручнікі, абрэзы бялюткай тканіны, аднак тэхналогію белага ткацтва, калісьці шырока распаўсюджанага, ніхто з жыхарак рэгіёну ўспомніць не мог. Разам з майстрыхамі аддзела рамёстваў і традыцыйнай культуры Лідскага раённага цэнтра культуры і народнай творчасці вырашылі яе адрадзіць, — кажа Яўген Маркевіч.

Але перш чым навучыць ткачых тэхналогіі, Жэня ў тонкасцях ткацкага майстэрства разбіраўся самастойна. Яшчэ 12-гадовым хлопцам у пошуках ткацкага станка для школьнага музея прыехаў да сваёй бабулі ў вёску Ачукевічы на Наваградчыне. Сваякоў у вёсцы было шмат, сярод іх былі і знатныя ткачыхі. Апавяданні адной з іх настолькі захапілі хлапчука, што ён вырашыў разабрацца, як працуе станок. І ў яго атрымалася. Ткацтва стала хобі. І нават падчас вучобы ў Гродзенскім дзяржаўным медыцынскім універсітэце Жэня не пакідаў захапленне, а вярнуўшыся пасля размеркавання на родную Лідчыне, увесь вольны час прысвячаў этнаграфічным камандзіроўкам і вывучэнню ўнікальных тэхналогій ткацтва.

Цяпер 26-гадовы лекар ўмее ўсё: з нуля пабудаваць ткацкі станок, вырасціць і апрацаваць лён, вычасаць яго, напрасці нітак, заправіць станок, аднавіць любы ўзор і стварыць такой прыгажосці выраб, які ўпрыгожыць любую музейную экспазіцыю.

Гарадзенскія ткачыхі цанілі дэкаратыўную стрыманасць

Разам са спецыялістамі аддзела рамёстваў і традыцыйнай культуры Лідскага раённага цэнтра культуры і народнай творчасці Яўген Маркевіч вывучыў і асвоіў больш за дваццаць тэхнік ткацтва. Дзесяць тэхналогій белаўзорчатага ткацтва нейкі час лічыліся згубленымі, дзякуючы лідскім энтузіястам былі адноўлены і папоўняць цяпер музейныя фонды Рэспублікі Беларусь.

— Характэрная асаблівасць вырабаў ручной работы ткачых Гарадзеншчыны — дэкаратыўная стрыманасць і перавага белай каларыстыкі. Майстрыхі асаблівае значэнне надавалі якасці тканіны — яна тонкая, але трывалая. Унікальным з’яўляецца і складаны ўзор палатна. У працы выкарыстоўвалі асаблівыя ніткі - «каўнаскі шоўк» — так называлі віскозу мясцовыя жыхары. Дапамогу ў аднаўленні тэхналогіі аказала жыхарка вёскі Любар Лідскага раёна: яна падказала Жэню, а ён навучыў рамяству супрацоўніц аддзела Дар’ю Маташук і Валянціну Сільвановіч, — распавядае загадчыца аддзела рамёстваў і традыцыйнай культуры Лідскага раённага цэнтра культуры і народнай творчасці Алена Шчэліна.

Ёсць у рукатворных вырабаў яшчэ адна перавага: кожная з іх унікальная. А яшчэ ўнікальнасць заключаецца ў арнаменце сімволікі, якая фармавалася нашымі продкамі-славянамі на працягу многіх стагоддзяў. Яны верылі, што кожны вытканы ручнік, пояс, абрус мелі сваю магічную сілу.

Моднае рэтра

Цяпер спецыялісты аддзела рамёстваў і традыцыйнай культуры ўмеюць ткаць палотны рознага колеру, любой складанасці і фактуры. Асвоіўшы гэтую прыступку, ступілі далей і стварылі калекцыі адзення, аб’яднаўшы працу ў маштабным праекце «Ад мінулага да сучаснага». Адна з калекцый — традыцыйны народны касцюм Панямоння канца XIX — пачатку XX стагоддзяў, другая — сучасны строй з беларускімі матывамі.

— На выставах і фестывалях заўсёды дэманструем калекцыю як прымальную ў нашых умовах і апорную рысу беларускай культуры. У кожным касцюме прысутнічаюць агульныя беларускія матывы, але яны пазнавальныя — кожны можа зразумець, што перад ім беларус. Традыцыйныя святочныя касцюмы ўжо сталі візітнай карткай Лідскага раёна, — кажа Ірына Дыдышка.

У планах у супрацоўнікаў аддзела ўдасканальваць працу ў гэтым кірунку і распаўсюджваць тэхналогію далей. Чакаецца, што ў рамках рэалізацыі трансгранічнага праекта цэнтру будзе выдзелены грант у памеры 100 тысяч еўра.

— Плануем стварыць мабільныя ткацкія майстэрні і праводзіць майстар-класы ў населеных пунктах вобласці, — адзначае загадчыца аддзела рамёстваў і традыцыйнай культуры Лідскага цэнтра культуры народнай творчасці Алена Шчэліна. — Захаваўшы навыкі традыцыйнага ткацтва, адаптуем вырабы да сучаснасці: створым шалі, абрусы, цюлі, фіранкі, вопратку — тое, што кожны зможа насіць і выкарыстоўваць у побыце.